Οι Αζτέκοι αυτοαποκαλούνταν Mexica. Η καταγωγή τους συνδέεται με τις μετακινήσεις πληθυσμών των Τολτέκων και Τσιτσιμέκων. Το όνομα Αζτέκοι τους το έδωσαν οι Ευρωπαίοι και προήλθε πιθανότατα από μια τοποθεσία την Aztlan που ζούσε η φυλή τον 12ο αιώνα, στο βόρειο τμήμα του σημερινού Μεξικού. Η αυτοκρατορία κατά την διάρκεια της βασιλείας του τελευταίου ηγέτη-Huey Tlatoani, Montezuma II αποτελούνταν από 38 πόλεις-altepetl φόρου υποτελείς.
Ο αετός που κρατάει στο ράμφος του ένα φίδι θα είναι το σύμβολο του Πατέρα Θεού Huitzilopochtli και εκεί θα χτιστεί η πρωτεύουσα Tenochtitlan η οποία έσφυζε από ζωή και εμπόριο-βαμβάκι, δέρματα αγρίων ζώων, πολύχρωμα φτερά, κυανοί λίθοι, φρούτα και λαχανικά, φάρμακα και αλοιφές μέχρι και γλυκά με μέλι- στο μέσο της λίμνης της Σελήνης. Ωστόσο, όσο αυξανόταν ο πληθυσμός τόσο γινόταν ανεπαρκές το υδραγωγείο του Chapultepec. Οι κάτοικοι υπέφεραν από πλημμύρες ή από ξηρασία και για να εξευμενίσουν τους θεούς έκαναν θυσίες.
Το πρωτογενές ζεύγος θεών, ο Ometecuhtli “Lord of the Duality” και η Omecíhuatl “Lady of the Duality” κατοικούσαν στην κορυφή του κόσμου, εκεί που ο αέρας είναι πολύ ψυχρός, λεπτός και παγωμένος, στον Δέκατο Τρίτο Ουρανό. Από την αιώνια γονιμότητα τους γεννήθηκαν όλοι οι θεοί και όλοι οι άνθρωποι. Το ζευγάρι αυτό καθορίζει πότε θα γεννηθεί κάθε ον και ποια θα είναι η μοίρα του. Εκεί γεννήθηκε και ο Ήλιος με θυσία και αίμα και για να μην μείνει ακίνητος στα σκοτάδια έπρεπε να τον τρέφουν καθημερινά με το πολύτιμο υγρό chalchiuatl δηλαδή το ανθρώπινο αίμα. Η ανθρωποθυσία είναι ιερό καθήκον απέναντι στον Ήλιο, ένα είδος μετουσίωσης όπου ο θάνατος δίνει ζωή.
Τα ξημερώματα πριν τις θυσίες οι ιερείς ξεχύνονταν στους δρόμους με τις Σφυρίχτρες Θανάτου σε σχήμα νεκροκεφαλής που ακούγονταν σαν ανθρώπινες κραυγές και τρομοκρατούσαν τα πλήθη. Ο ήχος τους ήταν τόσο αποκρουστικός “humans howling in pain”, τόσο διαπεραστικός “spooky gusts of whistling wind”και φρικτός “scream of a thousand corpses” που όποιος τον άκουγε τον διαπερνούσε ρίγος και πάγωνε. Δύο από αυτές βρέθηκαν στα χέρια ενός αντρικού σκελετού, στον Ναό του Θεού της Βροχής Ehecatl.
Την νύχτα κυκλοφορούσαν τα δαιμονικά πνεύματα των γυναικών Cihuateteo που πέθαναν στην γέννα, είχαν χλωμά νεκρικά πρόσωπα και αιματοβαμμένα νύχια, φορούσαν χρυσά σκουλαρίκια και κέρατα στο κεφάλι. Στοιχειώναν τα σταυροδρόμια, ψάχνοντας για διαβάτες κυρίως παιδιά για να τα κλέψουν. Για να κατευνάσουν τα πνεύματα άφηναν προσφορές, ψωμί σε σχήμα πεταλούδας ή κεραυνού, tamales που ονομάζονταν xucuichtlamatzoalli και ψητό καλαμπόκι- ízquitl.
Αφού επέστρεφαν τα καραβάνια οι ιερείς ξυπνούσαν κατά τακτά διαστήματα για να προετοιμάσουν τις τελετές σε ύμνους από άγνωστες γλώσσες. Υπήρχαν δεκάδες διαφορετικές τελετές βασισμένες στο ηλιακό έτος 365 μερών- Χiuhpohualli που είχε διαιρεθεί σε 18 μήνες των 20 ημερών, στους οποίους πρόσθεταν πέντε κενές μέρες που τις θεωρούσαν δυσοίωνες. Το Μαντικό Ημερολόγιο- Tonalpohualli διαρκούσε 260 ημέρες και βασιζόταν στο συνδυασμό 13 αριθμών και 20 ονομάτων. Κάθε όνομα ημέρας αναπαριστανόταν με ένα σημείο π.χ. το σημείο 4 ήταν για τους μάγους και την μαύρη μαγεία. Πώς θα εξελιχθεί κάθε χρονιά
επηρεαζόταν και από τα 4 σημεία του ορίζοντα. Επίσης, Η Πέτρα του Ήλιου-The Sun Stone είχε σκαλισμένες επάνω της τις ιερογλυφικές ημερομηνίες των τεσσάρων προηγούμενων κόσμων, τέσσερις άλλοι Ήλιοι, που καθένας τους είχε λάμψει για 4.000 περίπου χρόνια.
Κατά το επικρατέστερο τελετουργικό ξάπλωναν το θύμα, με την πλάτη σε μια πέτρα ενώ τέσσερις ιερείς του κρατούσαν χέρια και πόδια και ο πέμπτος με ένα χτύπημα με μαχαίρι φτιαγμένο από πυριτόλιθο του αποσπούσε την καρδιά. Όσοι προορίζονταν να πεθάνουν ήταν βαμμένοι και ντυμένοι με ειδικά στολίδια και τους στεφάνωναν με άσπρα πούπουλα, σύμβολο της αυγής. Αποκεφάλιζαν τις γυναίκες προς τιμήν των γυναικών θεών και έπνιγαν τα παιδιά που ήταν αφιερωμένα στον θεό των βροχών Tlaloc. Τόξευαν με βέλη όσους προσωποποιούσαν τον θεό Xipe Totec, θεός της άνοιξης και της γεωργίας, τους έγδερναν και οι ιερείς φορούσαν το δέρμα τους. Σε πολλές περιπτώσεις έφταναν ως την τελετουργική ανθρωποφαγία όπου ο πιστός γεύεται την ίδια την σάρκα του θεού σε αιματηρή κοινωνία.
Ο Μεγάλος Ναός Temple Mayor με τα 113 σκαλοπάτια χτίστηκε τον 14ο αιώνα και βρίσκεται στην Μεγάλη Πυραμίδα στην Tenochtitlan. Οι γηραιότεροι έλεγαν πως εκείνη την χρονιά θυσίασαν 4.000 ανθρώπους (!) που τους έφεραν από τις επαρχίες που είχαν κατακτήσει με πόλεμο. Στην κορυφή της πυραμίδας ήταν δυο ιερά συνδεδεμένα το ένα βαμμένο κόκκινο γύρω από την πόρτα και την σκεπή και το άλλο μπλε. Πάνω στο ναό ήταν σύμβολα όπως ένα φλογισμένο ραβδί, ένας άνθρωπος τυλιγμένος σε ένα κεντητό μανδύα, το βασιλικό iqpalli και πάνω του ένα φανταστικό ζώο των λιμναίων νερών. Στο τέλος κάθε αιώνα που διαρκούσε πενήντα δύο χρόνια, γιόρταζαν τη μεγάλη γιορτή της Νέας Φωτιάς, τη γιορτή για το δέσιμο των ετών κάνοντας ανθρωποθυσίες. Η τελευταία έγινε το 1507 στη βασιλεία του αυτοκράτορα Montezuma II.
Κατά την διάρκεια των επίσημων τελετών, οι χορευτές φορούσαν κοσμήματα ανάλογα με τον βαθμό τους: ένας Cuachic είχε το δικαίωμα να φέρει ένα κόσμημα πτηνόμορφο για τα χείλη, ένας Otomitl ένα αντίστοιχο κόσμημα σε σχήμα φύλλου υδρόβιου φυτού. Όλοι τους είχαν στα αυτιά τους δίσκους από τυρκουάζ. Οι ιεροί χοροί και οι ύμνοι κρατούσαν ώρες και έπαιρνε μέρος και ο αυτοκράτορας και οι κυριότεροι αξιωματικοί κατάφορτοι με φτερά και πολύτιμους λίθους.
Οι ναοί Τeocalli πάνω στις πυραμίδες ήταν διακοσμημένοι με κεφαλές φιδιών – Coatepantli και οι είσοδοι για τα ιερά έμοιαζαν με στόμα φιδιού πχ ο ναός στο Malinalco ή ο ναός της θεάς μητέρας Cihuacoatl της γυναίκας φίδι. Μέσα στο Ναό του Huitzilopochtli, Θεός του Ήλιου και του Πολέμου, ο οποίος απεικονίζονταν με μπλε χρώμα και φτερά από κολιμπρί στο κεφάλι βρισκόταν το Coateocalli ή Coacalco. Οι ανθρωποθυσίες ήταν αφιερωμένες στον θεό Huitzilopochtli καθώς και τα αγάλματα “Chac Mool” τα οποία ήταν βωμοί για θυσίες, όπως είχαν και οι Μάγια. Το Coacalco ήταν πάνθεο, εκεί κατοικούσαν οι θεοί των πόλεων και εκεί που φύλαγαν τους αιχμαλώτους από όλες τις πόλεις που κατακτούσαν. Γύρω από τους ναούς υπήρχαν προσευκτήρια, τόποι μετάνοιας και θυσιών. Το Cuauhxicallo ήταν ο τόπος όπου βρίσκεται το cuauhxicalli -δοχείο τελετουργικό σε σχήμα αετού όπου τοποθετούσαν την καρδιά των θυμάτων. Οι ιερείς και ο αυτοκράτορας νήστευαν και μετανοούσαν, μπήγοντας αγκάθια στα πόδια τους για να προσφέρουν το αίμα τους στους θεούς. Η ιερή αυτή διαδικασία ήταν γνωστή ως Tequitl.
Δεμένοι με σκοινί στο temalacatl -πελώριο δίσκο λίθινο τοποθετημένο οριζόντια σε μια χαμηλή πυραμίδα- γενναίοι αιχμάλωτοι έδιναν την τελευταία τους μάχη κατά των Αζτέκων πολεμιστών. Στα tzompantli ανάγλυφες στήλες- Wall of Skulls εξέθεταν τα ανθρώπινα κρανία των θυσιασμένων. Τα σώματα τα έσερναν στο έδαφος και πασάλειφαν με το αίμα τους το ball court. Κάθε ναός είχε το Calmecac όπου ζούσαν οι ιερείς και οι νέοι των ανώτερων κοινωνικών τάξεων που προορίζονταν για ιερείς. Οι ιερείς της φωτιάς φορούσαν μαύρους μανδύες, είχαν μακριά μαλλιά και λούζονταν την νύχτα στο Tlilapan -το σκοτεινό νερό. Μια άλλη πηγή προμήθευε πόσιμο νερό. Ο Μεγάλος Ιερέας-Αστρονόμος του Coacalco λουζόταν μόνος του σε ένα ρυάκι που λεγόταν Coaapan.
Οι Mexica πρόσεχαν ιδιαίτερα οιωνούς και σημάδια της μοίρας. Υπήρχαν μάγοι και γόητες που πίστευαν ότι μπορούσαν να μεταμορφωθούν σε ζώα και να σκοτώσουν εξ αποστάσεως με τις επικλήσεις τους. Έλεγαν ότι η δύναμη τους προερχόταν από το γεγονός ότι είχαν γεννηθεί σε άστρο κακοποιό. Ο αριθμός εννέα, δηλαδή ο αριθμός των θεοτήτων της Νύχτας, της Κόλασης και του Θανάτου, θεωρούνταν ευνοϊκός για αυτούς. Είχαν μεγάλο αριθμό βιβλίων, Codices –από φλοιούς δέντρων η δέρματα ελαφιών- ιστορικά, μυθολογικά, προφητικά και τελετουργικά κείμενα, με εικονογράμματα στη γλώσσα N’ahuatl τα οποία τα ζωγράφιζαν οι tlacuilos. Δυστυχώς αυτά τα βιβλία που για τους Ευρωπαίους ήταν ένα αποκρουστικό συνονθύλευμα δαιμονικών πράξεων κατέληξαν στην πύρα όπως τα βιβλία των Μάγια.
Το περίφημο άθλημα Ullamaliztli περιλάμβανε μια ελαστική μπάλα ulli και παιζόταν σε ένα ειδικά διαμορφωμένο γήπεδο, το Tlachtli. Ο σκοπός του παιχνιδιού ήταν να περάσει η μπάλα μέσα από ένα μικρό πέτρινο δαχτυλίδι χωρίς να αγγίξει το έδαφος και χωρίς οι παίκτες την ακουμπήσουν με τα χέρια τους. Το Tlachtli είχε μυθολογική και θρησκευτική σημασία. Νόμιζαν πως ο περίβολος του παιχνιδιού αναπαριστούσε τον κόσμο, η μπάλα ήταν ένα αστέρι, ήλιος ή σελήνη. Ο ουρανός είναι ένα θεϊκό Tlachtli στο οποίο υπερφυσικά όντα παίζουν μπάλα με τα αστέρια.
Οι Αζτέκοι ήταν μια ιδιαιτέρως καλλιτεχνική κοινωνία, τους άρεσε η κεραμική, η γλυπτική και η ζωγραφική. Επιπλέον, είχαν μια ιδιαίτερη έφεση στην ποίηση. Σχεδίαζαν τις στολές των πολεμιστών τους με κάθε λεπτομέρεια, ενώ συχνά έκαναν τατουάζ για να τιμήσουν τη μνήμη τους. Οι αυτοκράτορες φορούσαν μεγαλοπρεπείς μανδύες timalti, με γεωμετρικά σχέδια, καπέλα με φτερά, σκουλαρίκια, κόσμημα του κάτω χείλους, περιδέραιο, βραχιόλια. Οι άντρες μπορούσαν να εξασκήσουν το δικαίωμά τους στην πολυγαμία, επέτρεπαν ακόμα και το διαζύγιο, όμως τιμωρούσαν τη μοιχεία και για τα δύο φύλα με θάνατο.Πουλούσαν συχνά τα παιδιά τους ως δούλους. Διέθεταν ωστόσο το δικαίωμα στην απελευθέρωση μέσω εξαγοράς.
Όλα τα παιδιά λάμβαναν τη βασική υποχρεωτική εκπαίδευση και για να τιμωρήσουν αυτά που ήταν άτακτα τα κρατούσαν πάνω από φωτιές στις οποίες έκαιγαν καυτερές πιπεριές! Τα αγόρια τα προετοίμαζαν για πολεμιστές. Ο πόλεμος Yaoyotl– Αίμα και Πυρκαγιά- ήταν καθήκον κοσμικό. Έθαβαν τον ομφάλιο λώρο του μωρού με μια ασπίδα και μικρά βέλη, ο θεός που τους προστάτευε ήταν ο Tezcatlipoca και ανάλογα με τα κατορθώματα τους στην μάχη αποκτούσαν τίτλους. Οι δύο ανώτερες στρατιωτικές τάξεις ήταν των Ιπποτών-Ιαγουάρων με πολεμικό έμβλημα το δέρμα του ιαγουάρου και των Ιπποτών-Αετών που φορούσαν για κράνος ένα κεφάλι αετού και ήταν στρατιώτες του Θεού Ηλίου.
Έθαβαν τους προγόνους τους κάτω ή γύρω από τα σπίτια τους. Όταν μάλιστα ο εκλιπών ήταν σημαντικό πρόσωπο τον αποτέφρωναν, καθώς πίστευαν ότι η αποτέφρωση θα μεταμόρφωνε την ψυχή του νεκρού ηγεμόνα ή περίφημου πολεμιστή και θα τον έστελνε κατευθείαν στον Παράδεισο. Τον νεκρό συνόδευε ένα σκυλί για να τον καθοδηγήσει στο ταξίδι του και να τον γλυτώσει από τα σαρκοβόρα τέρατα που κατοικούσαν στον Κάτω Κόσμο- Mictlan. Ο Mictlantecuhtli και η γυναίκα του Mictlancihuatl βασίλευαν εκεί, ανάμεσα στα Εννιά Ποτάμια και είχαν ως σύμβολα τους την νυχτερίδα, την αράχνη και την κουκουβάγια.
Οι επιστολές του Hernán Cortés στον Κάρολο τον Ε΄ και τα απομνημονεύματα του Bernal Díaz del Castillo αποτελούν την πρώτη ευρωπαϊκή μαρτυρία για έναν κόσμο τελείως άγνωστο ως τότε, “είδαν πράγματα που ποτέ δεν είχε δει κανείς τους ούτε καν ονειρευτεί” ως προς την αίγλη της πόλης. Οι πλούσιοι στόλιζαν με πρασινάδες και λουλούδια τα δωμάτια των παλατιών τους και γύρω από τις καλύβες των προαστίων ήταν τα πλεούμενα chinampas. Η κεντρική πλατεία ήταν γεμάτη από αγάλματα, μνημεία, ναούς. Όλα προκαλούσαν το αίσθημα του μεγαλείου του κράτους και της θρησκείας.
Η αυτοκρατορία των Αζτέκων τερματίστηκε απότομα στις 13 Αυγούστου του 1521 όταν ο Hernán Cortés και οι Ισπανοί Conquistadors του κατέλαβαν την πρωτεύουσα, σκότωσαν τον βασιλιά Montezuma II, λεηλάτησαν τα πάντα και εκχριστιάνισαν δια της βίας και με τρομερά βασανιστήρια τους γηγενείς πληθυσμούς. Στην αρχή υποδέχτηκαν τους Ισπανούς ως ημίθεους και τους πρόσφεραν δώρα διότι η προφητεία έλεγε ότι οι θεοί θα επιστρέψουν από την θάλασσα με πρόσωπα λευκά και γενειάδες. Οι περισσότεροι Αζτέκοι νικήθηκαν και από τις ευρωπαϊκές ασθένειες όπως η ευλογιά. Η ζημιά λογίζεται ανυπολόγιστη, με τις εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για χιλιάδες νεκρούς σε μια περίοδο μόλις πέντε ετών.
Σύμφωνα με έναν μύθο, ο θεός Quetzalcoatl-The Plumed Serpent εξορίστηκε από τον παράδεισο επειδή έδωσε το Κακάο στους ανθρώπους. Ο Montezuma II φημολογείται ότι έπινε δεκάδες κούπες κακάο την ημέρα (!) και ότι είχε τεράστιο απόθεμα με εκατοντάδες κόκκους. Οι κόκκοι ήταν μέσα χρηματικής συναλλαγής. Με 10 κόκκους μπορούσε κάποιος να αγοράσει ένα ζώο, με 100 έναν σκλάβο. Οι άνθρωποι που έπιναν κακάο ήταν συνήθως των ανώτερων τάξεων.
Οι αρχαιολόγοι ανακαλύπτουν συνεχώς νέα εντυπωσιακά στοιχεία για τους συναρπαστικούς αυτούς λαούς. Η ζωή των Μάγια διαποτιζόταν με θρησκευτικό συναίσθημα και η τελετουργική συμπεριφορά έδινε νόημα και αίσθημα ασφάλειας. Οι Αζτέκοι ήταν πολεμοχαρείς και είχαν εμμονή με τις ανθρωποθυσίες. Οι Ίνκα παρέδωσαν στην ανθρωπότητα το περιβόητο Machu Picchu, σε υψόμετρο 2.430 μέτρα στις κορυφές των Άνδεων στο Περού.
Πηγές:
Η Καθημερινή Ζωή των Αζτέκων, Jacques Soustelle, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1997
Οι Αζτέκοι, Αρχαίοι Θησαυροί του Μεξικού, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα 1988
