Το Βιβλίο των Πέντε Κύκλων αποτελεί το αριστούργημα, το κύκνειο άσμα του Μουσάσι. Πέρασε την τελευταία περίοδο της ζωής του γραφοντάς το και πέθανε ένα χρόνο αφότου ολοκλήρωσε το έργο. Το έργο είναι ένας οδηγός σε όποιον θέλει να μάθει την τεχνική του Μουσάσι, Νι Τεν Ιτσι Ρίου, σε συνδυασμό με πρακτικές διδασκαλίες, καθοδηγήσεις και συμβουλές που περιέχονται στο βιβλίο. Φυσικά, η φιλοσοφική θεώρηση τόσο της πολεμικής τέχνης του σπαθιού όσο και του πεύματος δεν λείπουν από το σύγγραμα. Ο Μουσάσι δεν δίνει τεχνικές κατευθύνσεις για την σωματική διάπλαση ή την τεχνική κατάρτιση, αλλά περισσότερο για την δημιουργία ενός δυνατού μυαλού, ετοιμοπόλεμου και υπερβατικού.
Στο έργο Το Βιβλίο των Πέντε Κύκλων, γραμμένο την ίδια περίπου περίοδο με το έργο του Τακουάν, ο Μιγιαμότο Μουσάσι παρουσιάζει την σκέψη της σχολής του, Nι Τεν Ιτσι Ρίου. Το έργο έχει σαφώς ομοιότητες με αυτό του Τακουάν, μιας και η σκέψη της θεάς Κάνον είναι από τις σημαντικότερες στην εκμάθηση της πολεμικής τέχνης. (2o Μέρος του Άρθρου “Ανοιχτός Νους, Υπερβατισμός και Πολεμικές Τέχνες”)
Το βιβλίο του Μουσάσι χωρίζεται σε πέντε κύκλους, τέσσερις από τους οποίους είναι τα στοιχεία της φύσης, γη, νερό, φωτιά, αέρας, και ο τελευταίος αποτελεί τον κύκλο του Κενού. Στο έργο του Μουσάσι γίνεται λίγη αναφορά στη φιλοσοφία του Κενού σε σύγκριση με την έκταση των προηγούμενων κεφαλαίων, αυτός όμως που ξέρει να διαβάσει ανάμεσα από τις λέξεις μπορεί να καταλάβει το σκοτάδι που κρύβεται από πίσω.
«Στο κενό δεν υπάρχει κακία, αλλά μόνο αρετή. Η σοφία έχει ύπαρξη, η αρχή έχει ύπαρξη, ο Δρόμος έχει ύπαρξη, το πνεύμα είναι ανυπαρξία.»
Μία ακόμη φράση γραμμένη μέσα στο βιβλίο «κατάλαβε όλα όσα δε φαίνονται με γυμνό μάτι, ακόμα και τα πιο ασήμαντα.» υποδεικνύει πως η τεχνική του χαραγκέι ήταν μια προϋπόθεση για να προχωρήσει ο μυημένος σε οποιαδήποτε πολεμική τέχνη.Φυσικά, η έννοια του Νερού κατέχει μεγάλη θέση στη φιλοσοφία του Μουσάσι. Το Νερό από την αρχέγονη εποχή αποτελούσε μία γέφυρα με τη μεταφυσική. Στην φιλοσοφία του Μουσάσι, η τέχνη του Νι Τεν Ιτσι Ρίου είναι νερό, ο Νούς του είναι νερό.
Έχουμε ξαναπεί, ότι στην ανατολική σκέψη δεν υπάρχει δυισμός. Το σώμα δεν θεωρείται κατώτερο της σκέψης, δεν θεωρείται κλουβί της σκέψης. Ο άνθρωπος είναι ένα ψυχοσωματικό όν και οι δυνατότητες του φτάνουν στο έπακρο όταν συνδυάζονται όλα τα μέρη του στο ύψιστο των δυνατοτήτων τους.
Το Νερό αποτελεί την έκφραση με την οποία θα συνδυαστούν αυτά. Φυσικά πρέπει να καταλάβουμε ότι όταν χρησιμοποιείτο στον λόγο τα στοιχεία της Φύσης, είναι με την μεταφορική έννοια τους. Έτσι όπως το Νερό κυλάει ασταμάτητα και δεν εμποδίζεται από τίποτα, το ίδιο πρέπει να γίνεται όχι μόνο με το Νου, αλλά και το σώμα. Οι κινήσεις είναι η μία συνέχεια της άλλης σαν ένας αρμονικός χορός. Ο Νους ανοιχτός και σε ετοιμότητα για τα πάντα. Η ετοιμότητα ωστόσο, δεν τον κάνει να κολλά σε συγκεκριμένη κατεύθυνση. Μιας και είναι ανοιχτός, οποιοδήποτε ερέθισμα δεχτεί, μπορεί να απαντήσει.
Η υπερβατικότητα στον Μουσάσι κρύβεται ακριβώς εκεί όπου ζητά από τον Νου να αφυπνιστεί. Φυσικά υπάρχει μια τεράστια διαφορά ανάμεσα στον Μουσάσι και τον Τακουάν. Ο πρώτος ήταν σαμουράι, ο οποίος δεν ηττήθηκε ποτέ και ο δεύτερος ήταν βουδιστής ζεν. Για τον Μουσάσι πρώτιστη σημασία είχε η πλήρης αποδοχή του θανατού, ενώ για τον Τακουάν πρώτιστης σημασίας ήταν η ζωή. Σε αυτό το σημείο μπορούμε να επαληθεύσουμε αυτό που είπαν και οι δύο για τους δρόμους. Δρόμοι υπάρχουν πολλοί. Ο καθένας διαλέγει ότι είναι πιο κοντά «στη φύση» του. Ότι του αρέσει περισσότερο, ότι του ταιριάζει περισσότερο. Όμως όσοι Δρόμοι κι αν υπάρχουν, προορισμός είναι ένας!
Τι σημαίνει πνεύμα; Να μπορείς να δεις ότι νομίζεις πως δεν θα μπορούσες να δεις. Να μπορείς να αισθανθείς ότι πίστευες πως δεν ήταν «αληθινό». Να μπορέσεις να δεις τον εαυτό σου ένα μέρος του κόσμου. Όταν ο Νους ανοίξει τότε τα υλικά όρια θα αναιρεθούν. Γιατί όλα βρίσκονται μπροστά μας, κάτω από τη μύτη μας και περιμένουν να τα «δούμε».
