4 αιώνες σκλαβιάς, υποδούλωσης, εξαθλίωσης, εξόντωσης και θανάτου. 400 χρόνια στα οποία οι Έλληνες ονειρεύονταν κάθε στιγμή το υπέρτατο αγαθό για τον άνθρωπο. Την Ελευθερία. Η σπίθα για την επανάσταση κρυβόταν και υπέμενε, ώσπου η φλόγα άναψε και μετατράπηκε σε τεράστια πυρκαγιά που σήμανε την αντίσταση και την λυσσαλέα μάχη. Μία πυρκαγιά που ξεκίνησε πίσω από κλειστές πόρτες. Από μία μυστική οργάνωση αποτελούμενη από τέκτονες που κινούσαν τα νήματα και οδήγησαν τελικά το έθνος στην οριστική απελευθέρωση. Αυτή είναι η σημαντικότερη μυστική αδελφότητα στην ελληνική ιστορία, η Φιλική εταιρεία!
Φιλική εταιρεία: Οι τέκτονες που επαναστάτησαν
Η Φιλική εταιρεία αποτελεί ίσως την σημαντικότερη μυστική οργάνωση στην Ελλάδα τους τελευταίους αιώνες και είχε ιδρυθεί για να προετοιμάσει την επανάσταση και την απελευθέρωση των Ελλήνων από τον Οθωμανικό ζυγό. Τα μέλη της Φιλικής εταιρείας διέθεταν μυστικούς κώδικες επικοινωνίας και ψευδώνυμα και μυούνταν με ένα μυστικό όρκο αιώνιας πίστης. Όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που υπήρχαν στις μυστικιστικές εταιρείες και οργανώσεις του 19ου αιώνα υπήρχαν και στην Φιλική εταιρεία, ενώ στο εσωτερικό της πραγματοποιήθηκαν και φόνοι προκειμένου να μην αποκαλυφθεί το μεγάλο απελευθερωτικό σχέδιο.
Έτσι στην συνέχεια του άρθρου-επεισοδίου δεν θα αναλύσουμε την επανάσταση, αλλά το αν η φιλική εταιρεία ήταν μία τεκτονική οργάνωση καθώς και ποιά ήταν η δράση της μέχρι και την στιγμή της επανάστασης.
Φιλική εταιρεία: η ίδρυση
Σύμφωνα με τις ιστορικές αναφορές η Φιλική εταιρεία ιδρύθηκε το 1814 από τους Εμμανουήλ Ξάνθο, Νικόλαο Σκουφά και Αθανάσιο Τσακάλωφ στην Οδησσό. Και οι τρεις τους φαίνεται πως διατηρούσαν άμεσες ή έμμεσες επαφές με τον αποκαλούμενο «εταιρισμό» της εποχής. Ο Σκουφάς είχε φιλικές σχέσεις με τον Κωνσταντίνο Ράδο που οποίος ήταν μυημένος στον επαναστατικό καρμποναρισμό, μία μυστική εταιρεία της Ιταλίας. Ο Ξάνθος είχε μυηθεί στην τεκτονική στοά της Λευκάδας και ο Τσακάλωφ ήταν ιδρυτικό μέλος του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου, μιας μυστικής οργάνωσης που ιδρύθηκε το 1809 στο Παρίσι από τον Θεσσαλονικέα Γρηγόριο Ζαλύκη, με σκοπό την πνευματική αναγέννηση και διαφώτιση του Ελληνισμού και την προετοιμασία εξέγερσης των Ελλήνων ενάντια στους Τούρκους.
Από την στιγμή που ιδρύθηκε η Φιλική εταιρεία επιχείρησε να αναπτυχθεί μέσα από μυήσεις, όμως το ξεκίνημα δεν ήταν ελπιδοφόρο αφού στην διετία 1814 – 1816 διέθετε 20 μόλις μέλη. Μέχρι το 1821 όμως είχε εκπροσώπους σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας και σε κάθε αξίωμα, με τα μέλη της να είναι πλέον δεκάδες χιλιάδες.
Η μύηση στην Φιλική εταιρεία
Από την στιγμή που γιγαντώθηκε η Φιλική εταιρεία διέθετε στις τάξεις της κάθε είδος ανθρώπου και σε κάθε αξίωμα: απλό λαό, πλούσιους, εμπόρους, κλέφτες και αρματωλούς, κληρικούς και ιερείς. Οι ιστορικές αναφορές επισημαίνουν πως η οργανωτική δομή και η μυστικιστική λειτουργία της φιλικής εταιρείας βασίστηκαν στα πρότυπα του Ελευθεροτεκτονισμού και των Καρμπονάρων: της μυστικής επαναστατικής οργάνωσης που ιδρύθηκε το 19ο αιώνα στην Ιταλία.
Η ηγετική ομάδα των Φιλικών αποκαλούνταν «Αόρατος Αρχή» και το 1818 μετονομάστηκε «Αρχή των Δώδεκα Αποστόλων». Οι Aπόστολοι της Εταιρείας διασκορπίστηκαν στις περιφέρειές τους και άρχισαν να μυούν τους Έλληνες στους σκοπούς της εθνεγερσίας. Η όλη δομή ήταν πυραμιδοειδής και στην κορυφή δέσποζε η ηγετική ομάδα, η «Αόρατος Αρχή». Κανείς δεν γνώριζε ούτε είχε δικαίωμα να ρωτήσει ποιοι την αποτελούσαν. Οι εντολές της εκτελούνταν ασυζητητί, ενώ τα μέλη δεν είχαν δικαίωμα στη λήψη αποφάσεων.
Η Εταιρεία αποκαλούνταν «Ναός» και είχε τέσσερις βαθμίδες μύησης, τους αδελφοποιητούς (ή βλάμηδες), τους συστημένους, τους ιερείς και τους ποιμένες. Όταν η Εταιρεία μετέφερε το 1818 την έδρα της στην Κωνσταντινούπολη, δημιουργήθηκαν δύο ακόμα βαθμοί: οι αφιερωμένοι και οι αρχηγοί των αφιερωμένων, οι οποίοι επαφίονταν αποκλειστικά σε στρατιωτικούς. Αργότερα οι βαθμίδες συμπληρώθηκαν από τους απόστολους και τον Γενικό Επίτροπο της Αρχής, τίτλος που δόθηκε στον Υψηλάντη όταν αποδέχτηκε την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας (1820).
Οι ιερείς ήταν επιφορτισμένοι με το έργο της μύησης στους δύο πρώτους βαθμούς. Όταν ο ιερέας πλησίαζε κάποιον και σιγουρευόταν για τη φιλοπατρία του, τον κατηχούσε στους σκοπούς της εταιρείας και εκκρεμούσε πλέον ο όρκος. Ο οποίος δινόταν υποχρεωτικά σε κάποιον κληρικό, γι’ αυτό και στις τάξεις των Φιλικών υπήρχαν και πολλοί ιερωμένοι. «Ορκίζομαι εις το όνομα της αληθείας και της δικαιοσύνης, ενώπιον του Υπερτάτου Όντος, να φυλάξω, θυσιάζων και την ιδίαν μου ζωήν, υποφέρων και τα πλέον σκληρά βάσανα το μυστήριον, το οποίον θα μου εξηγηθεί και ότι θα αποκριθώ την αλήθειαν εις ό,τι ερωτηθώ», επαναλάμβανε ο κατηχούμενος χαμηλόφωνα τρεις φορές.
Όταν ολοκληρωνόταν η μυητική διαδικασία, ο νεοφώτιστος έπαιρνε τον βαθμό του βλάμη, αν και ακόμα δεν γνώριζε για τους επαναστατικούς σκοπούς της οργάνωσης. Η δομή της Φιλικής στηριζόταν σε σημάδια αναγνώρισης και μυστικούς κώδικες, καθώς η μυστικότητα ήταν πρωταρχικής σημασίας για να μην προδοθεί ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας των Φιλικών…
Η πορεία προς την Επανάσταση
Με την μεταφορά της ΄έδρας της Φιλικής εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη οι εξελίξεις έγιναν ραγδαίες. Ο ενδιάμεσος θάνατος του Σκουφά ήταν σοβαρή απώλεια και με αφορμή την ταυτόχρονη και ραγδαία εξάπλωσή της, οι υπόλοιποι από τους ιδρυτές επιχείρησαν να βρουν μια μεγάλη προσωπικότητα να αναλάβει τα ηνία, θέλοντας να της προσδώσουν μεγαλύτερο κύρος και αίγλη.
Στις αρχές του 1818 έγινε μια συνάντηση με τον Ιωάννη Καποδίστρια ο οποίος αρνήθηκε να αναλάβει την ηγεσία, καθώς δεν μπορούσε να προδώσει την εμπιστοσύνη του τσάρου. Στην πραγματικότητα ο ίδιος θεωρούσε ότι θα μπορούσε να προσφέρει περισσότερα από τη θέση που βρισκόταν ως Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας. Τελικά, μετά από αρκετές επαφές, τον Απρίλιο του 1820 ανέλαβε την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας ο Αλέξανδρος Υψηλάντης.
Οι συνθήκες έδειχναν πλέον αρκετά ώριμες για να εκδηλωθεί η εξέγερση. Νεώτερη μελέτη δείχνει ότι ως αρχική εστία της Επανάστασης είχε επιλεγεί η Πελοπόννησος. Αυτό προκύπτει από τη μεγάλη συγκέντρωση “αποστόλων” της Εταιρείας και μυήσεων σ’ αυτή την περιοχή. Επιδιώχθηκε μάλιστα η δημιουργία ενός κύκλου μελών με ηγετικές θέσεις στην τοπική κοινωνία. Για ανεξιχνίαστους λόγους και αφού κάποια από τα σχέδια της Εταιρείας είχαν ήδη προδοθεί ή διαρρεύσει, η επανάσταση κηρύχθηκε το Φεβρουάριο του 1821 στο Ιάσιο, πρωτεύουσα της Μολδαβίας. Στις 24 Φεβρουαρίου κυκλοφόρησε η περίφημη προκήρυξη του Υψηλάντη, «ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ»,[28] στην οποία ανταποκρίθηκαν αρκετοί Έλληνες, μεταξύ των οποίων οι νέοι.
Ήταν τέκτονες στην Φιλική εταιρεία;
Αν μπει κανείς στην επίσημη ιστοσελίδα της Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος θα διαβάσει στη σελίδα με τους «Διακεκριμένους Έλληνες Τέκτονες» τα ονόματα και των τριών πρωτεργατών της Φιλικής Εταιρείας (Εμμανουήλ Ξάνθος, Νικόλαος Σκουφάς, Αθανάσιος Τσακάλωφ), καθώς και του αρχηγού της μετά το 1820, Αλέξανδρου Υψηλάντη.
Σύμφωνα με τα αρχεία, τέκτονες ήταν αρκετοί ακόμα πρωτεργάτες του εθνικού μας ξεσηκωμού, από τον «Γέροντα του Μοριά» Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον επικεφαλής του Ιερού Λόχου, Νικόλαο Υψηλάντη, μέχρι και τον πρώτο κυβερνήτη του νεοσύστατου κράτους, Ιωάννη Καποδίστρια! Είχε όμως πράγματι ο τεκτονισμός συμβολή στην Ελληνική Επανάσταση και μάλιστα κάπου έναν αιώνα πριν από την έκρηξή της;
Το σίγουρο είναι οι σχέσεις της Φιλικής εταιρείας με στοές του εξωτερικού ήταν ισχυρές, και πως η δομή, η διαδικασία μύησης και τα σύμβολα της εταιρείας δημιουργήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν στα πρότυπα του Τεκτονισμού. Λίγοι όμως θα μάθουν πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος των μελών που ήταν τέκτονες, αλλλά και του ίδιου του Τεκτονισμού στην επανάσταση και την απελευθέρωση των προγόνων μας…
