Ρομπότ. Αυτό έρχεται στο μυαλό των ανθρώπων όταν ακούν το όνομα του Ισαάκ Ασίμωφ – και σίγουρα, οι ιστορίες του σχετικά με τους Τρεις Νόμους της Ρομποτικής που μπορείτε να διαβάσετε εδώ – είναι από τα καλύτερα πράγματα που έγραψε. Όμως επίσης «ανακάλυψε» και μία μοναδική και αξιομνημόνευτη θεωρία, που ίσως να μην κινείται μόνο στην σφαίρα του Φανταστικού, την Ψυχοϊστορία.
Η Ψυχοϊστορία ( που διαχωρίστηκε αρχικά ως Ψυχό – Ιστορία) εμφανίστηκε ως έννοια για πρώτη φορά στις σύντομες ιστορίες του Ασίμωφ που αργότερα σχημάτισαν το Μυθιστόρημα με τίτλο «Foundation». Η ιστορία διαδραματίζεται στο μακρινό μέλον και περιγράφει μία αχανή Διαγαλακτική αυτοκρατορία που κυβερνά και ελέγχει χιλιάδες από κατοικημένους πλανήτες για πάνω από 12.000 χρόνια. Όμως είναι έτοιμη να καταρρεύσει και οι άνθρωποι που διαπίστωσαν την επερχόμενη κατάρρευση είναι λίγοι, και κυρίως εκείνοι που εργάζονταν με τον μεγάλο Μαθηματικό Hari Seldon, αφού τα Μαθηματικά Μοντέλα του Επιστήμονα είχαν αποκαλύψει πως η Αυτοκρατορία θα καταρρεύσει στις επόμενες εκατοντάδες χρόνια, όπως επίσης και το γεγονός πως θα ακολουθούσαν 30.000 χρόνια μίας σκοτεινής εποχής προτού ξαναφτιαχτεί Πολιτισμός.Το μεγάλο κατόρθωμα του Seldon ήταν η Ανακάλυψη της θεωρίας που αποτελεί την Ψυχοϊστορία, μία θεωρία που αργότερα εξελίχθηκε σε μία στατιστική Επιστήμη που ήταν ικανή να «προβλέπει» την άνοδο και την πτώση των πολιτισμών, ή ακόμη και της καθοδήγησης του Πολιτισμού ώστε τα 30.000 χρόνια σκοταδισμού να μειωθούν σε μία Χιλιετία.
Η Λογική που κρύβεται πίσω από την Ψυχοϊστορία είναι η πιθανότητα κάποιος να συσσωρεύσει αρκετό κόσμο σε ένα σημείο, έτσι ώστε να προβλέπει ή και να μειώνει την τυχαία δραστηριότητα των δισεκατομμυρίων ανθρώπων μέσα από τους φυσικούς ή Τεχνητούς Νόμους που καθορίζουν την συμπεριφορά των Πολιτισμών. Μπορεί όμως μία τέτοια θεωρία να ισχύει; Μπορούν να αναπτυχθούν οι τεχνικές πρόβλεψης του Μέλλοντος μέσα από την γνώση της περασμένης Ιστορίας και της Ψυχολογίας του Συλλογικού Ασυνείδητου των χαμένων Πολιτισμών της Γης;
Η Ψυχοϊστορία στην Πραγματικότητα
Ανεξάρτητα από το αν πίστευε στην Ψυχοϊστορία, ο Ασίμωφ δεν ήταν ο μόνος που πίστευε πως μία επιστημονική προσέγγιση της Ιστορίας θα μας επέτρεπε να προβλέψουμε «μελλοντικές» τάσεις. Η Ιδέα του Καρλ Μαρξ περί Ιστορικού Υλισμού ήταν μία πρώτη απόπειρα στην επιστημονική προσέγγιση της Ιστορίας και θεωρείται ως μία από τις μεγαλύτερες επιρροές στην Ψυχοϊστορία και την ανάπτυξή της.
Ο Spengler ήταν ο πρώτος άνθρωπος που ανέπτυξε την κυκλική οπτική της ιστορίας στο βιβλίο «The Decline of the West) που έγραψε το 1918, και στο οποίο αναγνώρισε 8 τεράστιους Παγκόσμιους Πολιτισμούς: Τον Βαβυλωνιακό, τον Αιγυπτιακό, τον Κινέζικο, τον Κλασικό (Αρχαία Ελλάδα – Ρωμαικός Πολιτισμός), τον Αραβικό και τον Δυτικό – και διέκρινε παράλληλες αρχές στην ανάπτυξη αλλά και την πτώση τους. Αυτές οι παράλληλες τον οδήγησαν να πιστεύει πως οι πολιτισμοί είναι οργανικοί και έχουν συγκεκριμένο κύκλο ζωής που κυμαίνεται στα 1000 χρόνια. Έτσι διαίρεσε τον κύκλο σε τέσσερα στάδια: Την Άνοιξη ( περίοδος πολιτισμικής γέννησης που βασίζεται κυρίως στην γέννηση ενός νέου Θεού), το καλοκαίρι που σηματοδοτείται με την ανάπτυξη των πρώιμων πόλεων και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, το Φθινόπωρο που είναι μία εποχή οργάνωσης και αστικής ανάπτυξης και το Χειμώνα, εποχή κατά την οποία ξεκινά η καταστροφή και η πτώση του Πολιτισμού με τους ανθρώπους να χάνουν την πίστη τους στις θρησκευτικές πεποιθήσεις.
Από την άλλη, ενώ ο Βρετανός Ιστορικός Arnold Toynbee επηρεάστηκε από το έργο του Spengler, απέρριψε την θεωρία πως η κοινωνία είναι οργανική και υιοθέτησε ένα πιο σύνθετο μοντέλο, αφού πίστευε πως οι νέες προκλήσεις δημιουργούν ενα πολιτισμό, που αναγκάζεται να βρει τρόπους να ξεπεράσει τις δυσκολίες και να αναγεννηθεί. Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, χωρίς τις δυσκολίες μία κοινωνία θα σταματούσε τις δημιουργικές διαδικασίες της και θα παραδινόταν στην αχαλίνωτη καταστροφή. Έτσι όταν εδραιώνεται μία νέα μικρή «δημιουργική μειονότητα» κρατά στη ζωή ολόκληρο τον Πολιτισμό και αποτρέπει τον «θάνατό» του. Μέσα από αυτή την θεωρία μπόρεσε να προβλέψει συγκεκριμένα γεγονότα στην διάρκεια ζωής ενός πολιτισμού, όμως τα αντιμετώπισε ως αποτελέσματα των πράξεων των ανθρώπων που αποτελούσαν τον Πολιτισμό, κατορθόνωντας έτσι να καταγράψει τα μοτίβα που αποκάλυπταν «μελλοντικά γεγονότα».
Αν και δεν ήταν τόσο γνωστός σε σχέση με τους Spengler και Toynbee, ο Κοινωνιολόγος του Harvard, Pitirim Sorokin παρείχε μία Τρίτη παρόμοια θεωρία που μνημονεύεται για τις κατηγορίες στις οποίες χώρισε τους Πολιτισμούς: Τον Ιδεολογικό, στον οποίο επικρατεί η Πνευματική Κοινωνία, και τον Υλικό, που αποτελείται από εκείνους που ενδιαφέρονται για τα υλικά πράγματα. Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, ο συνδυασμός των δύο παραπάνω απέφερε την κοινωνία που παρείχε την απόλυτη ισορροπία, κάτι που μπορεί να γίνει αντιληπτό στην Κλασσική Ελλάδα. Όμως αντίθετα από τους προηγούμενους, ο Sorokin είδε την αλλαγή από το ένα στάδιο στο άλλο ως ένα τυχαίο γεγονός που μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή. Ενώ παρατήρησε τάσεις στην Ιστορία, ήλπιζε πως με την σωστή καθοδήγηση από εκείνους που γνωρίζουν την τέχνη αυτή αλλά και την υποσυνείδητη φύση των πολιτισμών, θα ήταν δυνατών να περάσει η ανθρωπότητα στο επόμενο ιδεολογικό στάδιο. Γιατί δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο όμως;
Ο Έλεγχος της Κοινωνίας μέσα από την Ψυχοϊστορία
Αν είναι πράγματι πιθανή η ύπαρξη της Ψυχοϊστορία , και των στατιστικών μοντέλων που αποτελούν την θεωρία αυτή, τότε το πιθανότερο είναι πως το συλλογικό ασυνείδητο ενός Πολιτισμού χειραγωγείται έτσι ώστε ολόκληρες πόλεις, χώρες ή πολιτισμοί να οδηγούνται στην ατέρμονη ανάπτυξη ή τον πλήρη σκοταδισμό και εν τέλει την πνευματική ή κυριολεκτική καταστροφή.
Αν υποθέσουμε πως μία τέτοια πιθανότητα είναι υπαρκτή, τότε μπορούμε να θεωρήσουμε πως έχουν εδώ και εκατοντάδες χρόνια αναπτυχθεί τα στατιστικά και μη μοντέλα που θα προβλέπουν τα μελλούμενα ενός συνόλου ανθρώπων. Μέσα από την μελέτη αυτών των μοντέλων χαρτογραφείτα ο Ψυχο-Ιστορικός χάρτης και ανάλογα τις προθέσεις, ένας πολιτισμός, ή σε μικρότερη κλίμακα μία μεγάλη ομάδα ανθρώπων μπορούν να οδηγηθούν στις λανθασμένες μελλοντικές επιλογές έτσι ώστε να επέλθει το τέλος των νέων ιδεών που εν δυνάμει υπήρχαν ήδη στο συλλογικό ασυνείδητό τους.
Η Πολυπλοκότητα τις διαδικασίας αυτής είναι φανερή, αφού φαίνεται ακατόρθωτο για έναν απλό άνθρωπο να κατανοήσει τις διεργασίες που πραγματοποιούνται ψυχο-ιστορικά έτσι ώστε να «προβλεφθεί» το επερχόμενο μέλλον του , που πηγάζει από μία σειρά παραγόντων, όπως το πολιτισμικό, οικονομικό, ψυχολογικό και πνευματικό υπόβαθρο. Επίσης δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως η πτώση επέρχεται όταν εκπίπτει πρωτίστως το θρησκευτικό πλαίσιο μίας κοινωνίας, που παγιώνει κάθε νέα αντίληψη σχετικά με το μέλλον του πνευματισμού, αφού αυτόματα με την επανέναρξη της διαδικασίας ανακαλύπτεται ένας νέος εδραιωμένος θεός, που ξαναπαγώνει το συλλογικό ασυνείδητο του κοινωνικού συνόλου σε θρησκευτικά δόγματα που έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να μετατρέπουν την πνευματική αφύπνιση σε πνευματικό εγκλεισμό.
Το ερώτημα εδώ είναι το εξής: Πως μπορούμε να αντισταθούμε στην διαδικασία αυτή; Πως μπορούμε να αποφύγουμε την χρονική «λούπα» έτσι ώστε να μην πραγματοποιήσουμε τα συνειδησιακά λάθη του παρελθόντος, έτσι ώστε ο Πνευματισμός να προχωρήσει στην μαζική αφύπνιση και εν τέλει την συνειδησιακή απελευθέρωση του Πληθυσμού; Φαίνεται πως θα πρέπει να βρεθούν οι «αντεστραμμένες» φόρμουλες, που θα αναγνωρίζουν τα επαναλαμβανόμενα βήματα των ανθρώπων που ελέγχουν τις μάζες και αποκαλύπτουν τον τρόπο με τον οποίο συμβαίνει αυτό. Ως τότε ίσως να πρέπει ο κάθε ένας από εμάς, ατομικά, να «χαρτογραφεί» τα μικρά σφάλματα εκείνων που «ηγούνται» σε κάθε παγιωμένο δόγμα (Πολιτικό-Οικονομικό- Θρησκευτικό) έτσι ώστε να καταφέρουμε σταδιακά να ανακαλύψουμε συνειδητά τις παγίδες που καραδοκούν στημένες και έτοιμες να μας υποδεχθούν, βουλιάζοντάς μας στην πνευματική αποχαύνωση. Μόνο έτσι η Ιστορία θα λάβει νέα τροπή και η ανθρωπότητα θα χαράξει ένα νέο πνευματικά απελευθερωμένο δρόμο προς ένα Φωτεινό Πολιτισμό.
