Οι Ανθρωποθυσίες και Προσφορές Αίματος των Μάγια: Ανάμεσα στα τροπικά δάση της Κεντρικής Αμερικής δεσπόζουν τα επιβλητικά οικοδομήματα των Μάγια,Ίνκα και Αζτέκων που δημιούργησαν από τους πιο προηγμένους πολιτισμούς του αρχαίου κόσμου. Έχτισαν πανύψηλες λίθινες πυραμίδες-ναούς χωρίς τη βοήθεια τροχών, είχαν εξαιρετικές αστρονομικές γνώσεις -κάθε πόλη είναι χτισμένη σε αναλογία με έναν αστερισμό- ημερολόγια, ιερογλυφική γραφή. Ανέπτυξαν την γεωργία, την υφαντουργία, τις Τέχνες και ζούσαν σε οργανωμένες ιεραρχικές κοινωνίες.
Μια από τις πιο σημαντικές τελετουργίες των Μάγια ήταν οι Προσφορές Αίματος ”bloodletting”. Τρυπούσαν τις γλώσσες και το κάτω χείλος τους για να περάσουν νήματα, έκοβαν τα αυτιά τους και αυτοτραυματίζονταν. Οι άντρες διαπερνούσαν τα γεννητικά τους όργανα με αγκάθια ή μικρά μυτερά κόκκαλα. Όσο περισσότερο υπέμενε το μαρτύριο κάποιος τόσο πιο γενναίος ήταν. Όσο περισσότερο αίμα έτρεχε τόσο πιο ευσεβής ήταν.Το αίμα, το σπέρμα και το σάλιο ήταν κινητήριες δυνάμεις ”itz” που εμπεριείχαν θεϊκή ουσία. Κανένα σωματικό υγρό δεν είναι περισσότερο εμποτισμένο με το ”itz” όσο το αίμα. Άλλωστε, οι βασιλιάδες και οι βασίλισσες ήταν απόγονοι των Θεών. Μέσω αυτής της διαδικασίας έφθαναν σε θρησκευτική μέθη, αναγεννιούνταν πνευματικά και πλησίαζαν τους Θεούς. Παρόμοιες πρακτικές συναντάμε και στον πολιτισμό των Olmec.
Ο Αρχιερέας Α-Kin Mai, ”Αυτός του Ήλιου” είχε ως βοηθούς στις ανθρώπινες θυσίες τέσσερις ηλικιωμένους άνδρες που αποκαλούνταν Chaac προς τιμήν του Θεού της Βροχής, οι οποίοι κρατούσαν τα χέρια και τα πόδια τους θύματος, ενώ ένα άλλο άτομο που έφερε τον τίτλο Nacom-όπως ο πολεμικός αρχηγός- του ξέσκιζε το στήθος για να πάρει την καρδιά.Ένας άλλος θρησκευτικός λειτουργός ήταν ο Chilam, ένα είδος σαμάνου που έβλεπε οράματα δεχόμενος μηνύματα από τους θεούς, όντας σε κατάσταση έκστασης, ενώ οι συγκεντρωμένοι ιερείς ερμήνευαν τις προφητείες του. Τα σύνεργα ήταν ιερά αντικείμενα και η ιεροτελεστία καταγραφόταν με κάθε λεπτομέρεια.
Στην αρχαία πόλη Yaxchilán κοντά στον ποταμό Usumancita, η ιερογλυφική παράσταση απεικονίζει μια ”bloodletting ritual” του βασιλιά Shield Jaguar the Great και της γυναίκας του Lady K’ab’al Xook. Ο βασιλιάς κρατάει ενα πυρσό και η γυναίκα του τρυπάει την γλώσσα της και περνάει ένα σκοινί με αγκάθια. Σταγόνες αίματος διακρίνονται τριγύρω από το στόμα της. Η βασίλισσα επιδεικνύει ότι με αυτό τον τρόπο επικοινωνεί με τα πνεύματα και τους θεούς και ότι είναι κατάλληλη για να κυβερνάει. Αυτό το απίστευτο βασανιστήριο αντικατοπτρίζει τον Μύθο της Δημιουργίας των Μάγια, όπου οι Θεοί έδωσαν το αίμα τους για να φτιάξουν τους ανθρώπους.
Σε τοιχογραφίες ”The San Bartolo Murals”, στην Πυραμίδα ”The Pyramid of the Paintings”, στο Peten της Guatemala διακρίνονται πέντε θεότητες μπροστά από κάθε δέντρο που όριζαν την Τάξη στον Κόσμο. Οι Θεοί τρυπούν τα γεννητικά τους όργανα και προσφέρουν το Αίμα τους μαζί με ένα αντικείμενο συμβολικού χαρακτήρα. Ο πρώτος θεός προσφέρει ένα ψάρι, που συμβολίζει τον κόσμο του νερού, ο δεύτερος ένα ελάφι που συμβολίζει τη Γη, ο τρίτος μια γαλοπούλα που συμβολίζει τον Ουρανό και ο τέταρτος αρωματικά άνθη, την τροφή των θεών στον Παράδεισο. Ο πέμπτος θεός είναι ο θεός του καλαμποκιού, από τις σημαντικότερες θεότητες των Μάγια.
Στην περιοχή Chichén Itzá που ήταν ένα μέρος για προσκυνητές, όλα τα οικοδομήματα ήταν φτιαγμένα από πέτρες που τις μετέφεραν με τα χέρια. Τα 365 σκαλοπάτια της Πυραμίδας Kukulcan γνωστή ως ”El Castillo” αντιπροσωπεύουν το ηλιακό έτος, τέσσερις πλευρές με 91 σκαλοπάτια η κάθε μία και έναν ναό στην κορυφή σύμφωνα με τα Τέσσερα Σημεία του Ορίζοντα.
Ο Βορράς-Χaman συνδέεται με το χρώμα Άσπρο-Sak ο Νότος-Νohol συνδέεται με το χρώμα Κίτρινο- Κ’an, η Ανατολή-Lik’in με το Κόκκινο- Chack, η Δύση-Chik’in με το Μαύρο-Ik’ και το ιριδίζον Μπλε-Yax, το λεγόμενο ”Mayan Blue” που συνδέει τον Ουρανό με τον Κάτω Κόσμο διότι ήταν το χρώμα που συμβόλιζε τις θυσίες. Οι ιερείς φορούσαν το ”Mayan Blue” και έβαφαν τα σώματα των θυμάτων με μπλε πριν τους τοποθετήσουν στο βωμό για να τους πάρουν τις καρδιές.
Σε περιόδους ξηρασίας για να εξευμενίσουν τους θεούς και ειδικότερα τον Θεό της Βροχής Chaac, κάποιους τους έριχναν ζωντανούς στα τεράστια πηγάδια, ”Sacred Cenote” ή ”Well of Sacrifice” που είχαν διάμετρο 60 μέτρα και βάθος 22 μέτρα, τα οποία οδηγούσαν στον Κάτω Κόσμο. Οι αρχαιολόγοι εκτός από σκελετούς έχουν ανακαλύψει και κοσμήματα από πολύτιμα μέταλλα όπως χρυσό, χαλκό και νεφρίτη ως προσφορές στους Θεούς.
Επιπρόσθετα, οι Τέσσερις Θεοί Bacabs που ήταν αδέρφια τοποθετήθηκαν από τον Δημιουργό στις Τέσσερις Γωνίες του Κόσμου για να στηρίζουν τον Ουρανό. Το κάθε γράμμα συμβολίζει τις ατυχίες ή τα καλά που θα συμβούν την εκάστοτε χρονιά. Το πρώτο από τα κύρια γράμματα ήταν το Kan. Η χρονιά αυτή είχε για οιωνό τον Bacab Hobnil της Ανατολής. Το χρώμα του ήταν το κόκκινο. Το δεύτερο γράμμα ήταν το Muluc. Είχε για οιωνό τον Bacab Can Tzicnal του Βορρά. Το χρώμα του ήταν το άσπρο. Το τρίτο γράμμα ήταν το Ix. Τη χρονιά αυτή οιωνός ήταν ο Bacab Sacsimi της Δύσης. Το χρώμα του ήταν το μαύρο. Το τέταρτο γράμμα ήταν το Cauac. Οιωνός ήταν ο Bacab Hosanek του Νότου και το χρώμα του ήταν το κίτρινο.Τα τέσσερα σημεία του Ορίζοντα, τα Τέσσερα Στοιχεία της Φύσης και τα Τέσσερα Χρώματα ήταν πολύ ισχυρές δυνάμεις που τις επικαλούνταν σαν να ήταν θεότητες.
Κατά τους Μάγια, το Ιερό Δέντρο Ceiba, ”Ya’ Αxche”, ”The Sacred Tree of Life” που είχε σχήμα σταυροειδές για να υποδηλώσει τα Τέσσερα Σημεία του Ορίζοντα, ήταν το Κέντρο του Κόσμου που συνένωνε τους 13 Ουρανούς στην επιφάνεια της Γης και τα 9 Αόρατα Επίπεδα του Κάτω Κόσμου Xibalba.
Στην ίδια περιοχή (Chichén Itzá) οι 52 πλάκες-panels συμβολίζουν το ημερολογιακό κύκλο των 52 ετών και οι 18 εξέδρες τους 18 μήνες του θρησκευτικού ημερολογίου. Κατά την εαρινή και φθινοπωρινή ισημερία, όταν δύει ο ήλιος, οι σκιές σαν φίδια απλώνονται πάνω στη βόρεια κλίμακα. Στην κορυφή της πυραμίδας ”El Castillo” είναι σκαλισμένο ένα πέτρινο κεφάλι σε σχήμα φιδιού, αφιερωμένο στον Θεό Kukulkan, Τhe Feathered Serpent. Εκεί βρίσκεται το Αστεροσκοπείο, ο Ναός των Πολεμιστών “Temple of Warriors”, τα δεκάδες αγάλματα “Chac Mool”, τα οποία ήταν βωμοί για θυσίες. Στα χέρια τους κρατάνε ένα κύπελλο που δείχνει προς τον ουρανό και περιείχαν προσφορές όπως tortillas, tamales, turkey and pulque. Τέτοια αγάλματα βρέθηκαν και στις πόλεις όπου ζούσαν οι Αζτέκοι και εκεί τοποθετούσαν τις καρδιές των θυμάτων.
Για να τιμήσουν τους θεούς και ειδικότερα τους Δίδυμους Ήρωες, “The Hero Twins” έπαιζαν το ”Ball Game” όπως ακριβώς ο Hunahpu και ο Xbalanque έπαιζαν μπάλα με τους προγόνους τους και αφού κατανίκησαν τις δυνάμεις του σκότους μεταμορφώθηκαν σε Ήλιο και Σελήνη. Το τεράστιο ball court είχε μήκος 168 μ. και πλάτος 70 μέτρα. Δεν ήταν όμως ένα απλό ψυχαγωγικό άθλημα. Ήταν ένα είδος τελετουργικού αγώνα όπου οι ηττημένοι κατέληγαν αποκεφαλισμένοι.
Στο Tikal βρίσκεται η “Ταφική Πυραμίδα του Ηγεμόνα” με το όνομα ”Θυελλώδης Ουρανός” και οι σκελετοί έφηβων που θυσιάστηκαν για να συνοδεύουν τον νεκρό, καθώς και ιερογλυφικά σύμβολα με μαύρο χρώμα. Επίσης Ναοί όπως “Temple of the Great Jaguar”, 44 μ. “Temple of the Masks”, 37 μ. “Temple of the Jaguar Priest”, 60 μ. “Temple of the Double Headed Serpent”, 70 μ και εκατοντάδες ”Stelae”. Στο Copan βρέθηκαν διάφορα αγάλματα, π.χ. ο Πιθηκάνθρωπος, θεός των γραφέων, και ένας βωμός που αναπαριστάνει το Θεό του Θανάτου με σιαγόνες χωρίς σάρκα. Υπήρχαν λίθινες στήλες ”Stelae” με ανάγλυφες παραστάσεις από χθόνια τέρατα, κουλουριασμένες σαν φίδι φιγούρες ή θεότητες του ουρανού ή χαρακτηριστικό παράδειγμα ο σκελετωμένος Θεός του Θανάτου κραδαίνει το κομμένο κεφάλι ενός σημαντικού αιχμαλώτου.
Στο Palenque, μια πόλη με σπουδαία αρχιτεκτονική και γλυπτική με πύργους, αυλές και υδραγωγούς, βασίλευε ο K’inich Janaab Pacal ο σημαντικότερος βασιλιά των Μάγια που το όνομα του σημαίνει ”Ασπίδα Χεριού” και ανέβηκε στο θρόνο σε ηλικία 12 ετών. Όταν πέθανε, μετά από 68 χρόνια οι υπήκοοι του τον θρήνησαν γοερά. Τοποθέτησαν το σώμα του σε ιερό κόκκινο κιννάβαρι και στόλισαν τη σαρκοφάγο με πολύτιμους λίθους. Τα σχέδια από την σαρκοφάγο η οποία βρίσκεται στον Ναό των Επιγραφών ”Temple of Inscriptions” αποτελούν από τα μεγαλύτερα αρχαιολογικά μυστήρια. Εκεί βρέθηκαν και σκελετοί ενηλίκων αγοριών που είχαν θυσιαστεί και η Νεκρική Μωσαϊκή Μάσκα από Νεφρίτη. Στο Ναό του Ήλιου ανακαλύφθηκε η Μάσκα του Ιαγουάρου Θεού του Κάτω Κόσμου.
Στο Uxmal ξεχωρίζουν οι δυο Ναοί-Πυραμίδες, η Μεγάλη Πυραμίδα ”The Great Pyramid” και ο Οίκος του Μάγου, ”Pyramid of the Magician” όπου στο ναό στην κορυφή για να μπει κανείς, περνάει από μια είσοδο που μοιάζει με μάσκα τέρατος, όπως και στο Chenes. Η Πυραμίδα του Μάγου ”Τhe Pyramid of the Magician”, χτίστηκε από τον Itzamna, Ο Θεός του Πνευματικού Κόσμου, Itzam-Yeh, The Serpent Bird, The Celestial Bird που ζούσε στο Ιερό Δέντρο και γνώριζε όλα τα μυστικά της ζωής. Οι ιερείς έψελναν ύμνους για να προστατεύσει τον κόσμο από το Χάος και να διατηρείται η Ισορροπία.
Στο ανακτορικό συγκρότημα ”Govenor’s Palace”το οποίο αποτελείται από τέσσερα ξεχωριστά ορθογώνια κτίρια γύρω από μια εσωτερική αυλή είναι αξιοθαύμαστα διότι έχουν κοσμολογική διάταξη! Η τοποθέτηση του Βόρειου Κτιρίου σε υψηλότερο επίπεδο έχει 13 εξωτερικές εισόδους που αντανακλούν τα 13 στρώματα του Ουρανού και τα Ουράνια Φίδια. Η εικονογραφία του Δυτικού Κτιρίου με τις 7 εξωτερικές εισόδους- 7 είναι ο μυστικιστικός αριθμός για την επιφάνεια της Γης υποδεικνύουν ότι είναι ο Μεσαίος Κόσμος, όπου ο Ήλιος κατέρχεται στον Κάτω Κόσμο. Το Ανατολικό Κτίριο έχει μωσαϊκά στοιχεία σύμφωνα με την παλιά λατρεία του πολέμου της ιερής Πόλης Teotihuacan ”Τhe place where the Gods were created” εκεί που γεννήθηκε ο Ήλιος. Το Νότιο Κτίριο έχει 9 εξωτερικές εισόδους καθώς ο Κάτω Κόσμος Xibalba είχε 9 στρώματα και βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο από όλο το σύμπλεγμα. Άρα συνδέεται με τον Θάνατο και τις Xθόνιες περιοχές.
Η θρησκεία των Μάγια ήταν πολυθεϊστική και η πνευματικότητα προέρχεται από μια βαθιά αίσθηση ιερότητας για την Φύση και το Σύμπαν. Αναφέρονται τουλάχιστον 100 θεοί, για τους οποίους έκαναν μεγαλοπρεπές τελετές με θεαματικούς χορούς. Οι ανώτερες τάξεις φορούσαν πολύτιμα κοσμήματα και πολύχρωμα φτερά φαρόμακρου που λάμπουν εκτυφλωτικά σε ιριδίζοντα γαλάζια, πράσινα και χρυσά χρώματα.Οι πιο σημαντικοί Θεοί ήταν ο Itzmaná, ο Πατέρας όλων των θεών που δημιούργησε το Σύμπαν, έδωσε το καλαμπόκι στους ανθρώπους εξουσιάζει την Νύχτα και σύμβολο του είναι το φίδι, ο Chaac ο Θεός της Βροχής και του Κεραυνού, Kinich Ahuau ο Θεός του Ήλιου, ο Yum Kaax ο Θεός της Γεωργίας και της Φύσης, Ah Puch, ο Θεός του Θανάτου, η Ix Chel, η Θεά της Γονιμότητας και του Φεγγαριού, ο Yumil Kaxob, ο Θεός του Καλαμποκιού, Buluc Chabtan, ο Θεός του Πολέμου.
Το καλαμπόκι ήταν η σημαντικότερη πηγή διατροφής και για αυτό ζητούσαν από τους θεούς βροχή για τις καλλιέργειες. Το νερό το συγκέντρωναν σε υπόγειες στέρνες ”chultunob”. Με κάθε καλή σοδειά η φήμη του ηγεμόνα μεγάλωνε. Κατά την τελετή της μαντικής τέχνης, οι ιερείς ξεχώριζαν σπόρους καλαμποκιού από ένα σωρό, ενώ διάβαζαν τον κώδικα από δεξιά προς τα αριστερά. Για κάθε μέρα ξεχώριζαν ένα σπόρο. Η μέρα στην οποία έφταναν όταν τελείωνε ο σωρός του καλαμποκιού, έδινε και τον χρησμό. Αν το τέλος του σωρού τύχαινε να πέσει σε μία καλή συμβολική εικόνα, τότε σήμαινε καλοτυχία. Αν το σύμβολο ήταν αρνητικό τότε το προμήνυμα δήλωνε κακοτυχία.
Πίστευαν στην αθανασία της ψυχής και στην ζωή μετά θάνατον. Οι θρησκευτικές λατρείες και τα ημερολόγια ήταν συντονισμένα με τις κινήσεις των πλανητών. Έχτιζαν ειδώλια φτιαγμένα από τις στάχτες των νεκρών και κατά την διάρκεια των επίσημων γιορτών προσέφεραν φαγητό και πολύτιμα αγαθά. Όσοι ανήκαν στις ανώτερες τάξεις θάβονταν σε τύμβους μαζί με όλα τα υπάρχοντα τους και με δοχεία που περιείχαν κακάο. Οι Μάγια θεωρούσαν ότι το κακάο “ka-ka-w(a)” ήταν το Ποτό των Θεών. Το πικρό ρόφημα “bitter water” χρησιμοποιούνταν κατά την διάρκεια θρησκευτικών τελετών και κάποιες φορές το ανακάτευαν με αίμα. Έκαναν ανθρωποθυσίες για να έχουν άφθονες σοδειές.
Από τα χιλιάδες βιβλία στα οποία καταγράφονταν οι γνώσεις και οι τελετές τους μόνο τέσσερα διασώθηκαν μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Ο ”Κώδικας της Μαδρίτης”-The Madrid Codex, ”ο Κώδικας του Μεξικού”-The Grolier Codex στον οποίο κατέγραψαν με πολύ λεπτομερή τρόπο τον κύκλο του Πλανήτη της Αφροδίτης σε 584 ημέρες, ο ”Κώδικας της Δρέσδης” -The Dresden Codex του 13 ου αιώνα είναι το ωραιότερο από τα πτυσσόμενα βιβλία των Μάγια και το ”Popol Vuh”-το Ιερό Βιβλίο Δημιουργίας. Κατά την Κλασσική Περίοδο οι Κώδικες είχαν καλύμματα από δέρμα ιαγουάρου και ήταν ζωγραφισμένοι με πένες από φτερό, τις οποίες βουτούσαν σε μαύρο ή κόκκινο χρώμα, το οποίο τοποθετούσαν σε μελανοδοχεία από αχιβάδα. Εμπεριείχαν ιστορίες, προφητείες, τραγούδια και γενεαλογίες.
Όταν εμφανίστηκαν οι Ισπανοί Κατακτητές στη Χερσόνησο Yucatan, ο επίσκοπος Diego de Landa τον Ιούλιο του 1562 μ.Χ. συγκέντρωσε στο Mani χιλιάδες θρησκευτικά αντικείμενα και βιβλία και τα έκαψε στην πυρά. Αργότερα, έγραψε το ”Relacíon de las Cosas de Yucatan” από όπου αντλούμε πληροφορίες για την ζωή των Μάγια. Στην προσπάθεια εκχριστιανισμού με βίαιες μεθόδους αφάνισαν μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Οι σύγχρονοι ερευνητές πιστεύουν ότι η πτώση του πολιτισμού των Μάγια προήλθε λόγω παρατεταμένης ξηρασίας που οδήγησε σε λοιμούς.
Σύμφωνα με την Κοσμολογική Θεωρία των Μάγια, η Δημιουργία του Σύμπαντος επηρεάζεται από Εννιά Κύματα: 1.Κυτταρικό 2.Θηλαστικό 3.Οικογενειακό 4.Φυλετικό 5. Περιφερειακό 6. Εθνικό 7. Πλανητικό 8. Γαλαξιακό 9. Συμπαντικό. Πλησιάζουμε στο τέλος του όγδοου κύματος και, πάνω από αυτό, είναι η ενεργοποίηση του ένατου και υψηλότερου επίπεδου που θα είναι το στέμμα της εξέλιξης του σύμπαντος. Οι ”Bolon Yokte’ K’Uh” ή Εννιά Κύματα ή Εννιά Κύριοι του Χρόνου ή Εννιά Άρχοντες της Νύχτας και του Κάτω Κόσμου θα επιστρέψουν και θα πολεμήσουν με τις 13 Θεότητες του Ουρανού, από προφητική επιγραφή σε μνημείο στο Tortuguero στην περιοχή του Μεξικού.
Ο αριθμός Εννιά είναι ιερός σε πολλές πνευματικές παραδόσεις. Το Εννιά είναι ο αριθμός του πεπρωμένου της ανθρωπότητας και «θα είναι δική σας η επιλογή αν θα θελήσετε να είστε μέρος της συν-δημιουργίας αυτού του πεπρωμένου» επισημαίνει ο Carl Johan Calleman Διδάκτωρ Καθηγητής Φυσικής Βιολογίας και Διεθνής Μεταφυσικής στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης.
Χαιρετούσαν ο ένας τον άλλο λέγοντας ”In Lak’ech Ala K’in” -”Είμαι ένας άλλος Εσύ” και η απάντηση ήταν ”Hala Ken” – ”Εσύ είσαι ένας άλλος Εγώ” και επομένως Όλοι είμαστε μέρη του Σύμπαντος!
Από τον πολιτισμό των σύγχρονων Μάγια προέρχεται ”η Προσευχή των Επτά Γαλακτικών Κατευθύνσεων”:
Από την Ανατολή, Οίκο του Φωτός Είθε μέσα μας να ανατείλει η Σοφία Ώστε να μπορέσουμε να ατενίσουμε όλα τα πράγματα με διαύγεια!
Από τον Βορρά, Οίκο της Νύχτας Είθε μέσα μας να ωριμάσει η Σοφία Ώστε να μπορέσουμε να γνωρίσουμε όλα όσα βρίσκονται εντός μας!
Από τη Δύση, Οίκο της Μεταμόρφωσης Είθε η Σοφία να μεταμορφωθεί σε ορθή πράξη ώστε να πράξουμε αυτό που πρέπει να γίνει!
Από το Νότο, Οίκο του Αιώνιου Ήλιου Είθε η ορθή δράση να καρπωθεί τη συγκομιδή ώστε να απολαύσουμε τους καρπούς των Πλανητικών Όντων!
Από τον Οίκο των Άνω Ουρανών εκεί όπου οι λαοί των Αστεριών και Πρόγονοι κατοικούν Είθε οι ευλογίες τους να φτάσουν σε Εμάς!
Από τον Οίκο της Γης Κάτω Είθε ο παλμός του Κρυστάλλινου Κέντρου της να μας ευλογήσει με Ομόνοια ώστε όλοι οι πόλεμοι να τερματιστούν!
Από το Κέντρο, τη Γαλακτική Πηγή η οποία ταυτόχρονα βρίσκεται παντού Είθε τα πάντα να γίνουν γνωστά σαν Φως της Αμοιβαίας Αγάπης!
Ah Yum, Hunab Ku, Evam Maya E Ma Ho! Όλοι δοξάστε την Αρμονία του Νου και της Φύσης!
Πηγές:
Μάγια, ο Μεγάλος Πολιτισμός της Κεντρικής Αμερικής, Η Καθημερινή, Αθήνα 2007
Αρχαίοι Πολιτισμοί, Τα Μυστικά των Μάγια National Geographic
Οι Μάγια, Michael D. Coe Εκδόσεις Στάχυ, Αθήνα 2000
