Τι είναι το Γιούλε; Η λέξη Γιούλε προέρχεται από την αρχαία αγγλική λέξη ġéol, η οποία έχει γερμανικές ρίζες και συνδέεται αντίστοιχα με την λέξη jól στα ισλανδικά και αρχαία νορβηγικά καθώς και jul ή ýlir στα σουηδικά, νορβηγικά και δανέζικα. Ετυμολογικά, η ρίζα παραμένει άγνωστη αν και τοποθετείται ευρύτερα στον γλωσσικό κόσμο της Ινδοευρωπαϊκής.
Φυσικά, τόσο ο όρος, όσο και τα έθιμα γύρω από το Γιούλε είναι προ Χριστιανικά παίρνοντας το 0 της χρονολογικής κλίμακας υπ’ όψη, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι τα Χριστούγεννα καθιερώθηκαν μετά το 273 μ.Χ από πατέρες της Εκκλησίας.
Σκανδιναβικό Γιούλε
Ξεκινώντας με την Σκανδιναβική μυθολογία. Αν και δεν είναι γνωστό τί ακριβώς εορταζότανε από τους Σκανδιναβικούς λαούς της προ χριστιανικής εποχής, η γενική εικόνα είναι το τέλος του χειμώνα, η γέννηση της θεότητας του φωτός και η νίκη επί των δυνάμεων του θανάτου και του κάτω κόσμου. Φυσικά πρέπει να καταλάβουμε την ψυχοσύνθεση των λαών της περιοχής εκείνης. Γενικότερα στις βόρειες χώρες γνωρίζουμε πως οι ώρες της ημέρας κατά τη διάρκεια του χειμώνα είναι πολύ λίγες. Την ημέρα του χειμερινού ηλιοστάσιου, η «μέρα» δεν ήταν τίποτα παραπάνω από λίγες ώρες ημίφωτος. Ήταν επομένως πολύ σημαντικό για τους λαούς εκείνους να επιστρέψει ξανά η άνοιξη και η καρποφορία. Ήταν ζήτημα επιβίωσης.
Η Σκανδιναβική θεότητα του φωτός, η Σολ, ένα από τα παιδιά του Όντιν, έφερνε τον ήλιο πετώντας στον κόσμο, με το άρμα της. Ο αιώνιος «λύκος» που περιγράφεται ως το Σκότος, «τρώει» την Σολ και έτσι ο χειμώνας βαθαίνει. Στις 21 Δεκεμβρίου όμως, η Σολ αναγεννιέται, νικώντας τον λύκο, έτοιμη ξανά να φέρει το φως στον κόσμο. Ο λύκος μπορεί να θεωρηθεί και ως ο θάνατος, ενώ η ίδια η Σολ ως εκείνη που αναγεννά τον εαυτό της φέροντας το Φως. Φυσικά, ο κύκλος είναι αέναος, κάθε φορά το σκότος φαίνεται να είναι έτοιμο να επικρατήσει, την στιγμή όμως που πρέπει, το φως επανέρχεται και δίνει ζωή στην «κοιμώμενη» φύση και δύναμη στους θεούς. Να σημειωθεί πως με τον όρο «σκότος» δεν θεωρείται κάτι το σατανικό, όμως είναι κακό με την έννοια ότι υπό τις συνθήκες που έφερνε ο χειμώνας στις σκανδιναβικές χώρες οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να ευδοκιμήσουν.
Άλλες ερμηνείες δίνουν να γιορτάζεται όχι μόνο η Σολ, αλλά και ο Όντιν ή ο Θορ. Ο Όντιν αποτελεί τον πατέρα των θεών στο σκανδιναβικό πάνθεον, ενώ ο Θορ αποτελεί τον προστάτη της ανθρωπότητας από όλα τα κακά που μπορεί να την πλήξουν.
Wicca
Υπάρχουν πολλές εκφράσεις της παράδοσης της Γουίκα, όμως η σημερινή γιορτή είναι κάτι κοινό σε όλες τις εκφάνσεις της. Το Γιούλε που γιορτάζεται συνήθως στις 21 Δεκεμβρίου κάθε χρόνο αποτελεί μία από τις σημαντικότερες ημερομηνίες στην παγανιστική αυτή θρησκεία. Η Γουίκα ως νέο παγανιστική θρησκεία έχει άμεσα επηρεαστεί και σε μεγάλο βαθμό από τις αγγλοσαξονικές και σκανδιναβικές θρησκείες, έχοντας πολλά ίδια στοιχεία. Φυσικά δεν είναι νέο το γεγονός, μιας και το χειμερινό ηλιοστάσιο θεωρείται περίοδος μαγείας με έντονη ενεργειακή δραστηριότητα από τα πανάρχαια χρόνια. Ο λόγος είναι το τέλος και η αρχή. Ο θάνατος και η ζωή. Για την Γουίκα, η Θεά γεννά τον Θεό. Ο κύκλος της Γουίκα είναι ότι ο κάθε Θεός πεθαίνει και ξαναγεννιέται από την Θεά, φέροντας μαζί με την γένεση εκ νέου το Φως.
Το Γιούλε αποτελεί την πιο σκοτεινή περίοδο μιας και είναι η μικρότερη μέρα του χρόνου. Από την ημέρα και έπειτα η διάρκεια του φωτός μεγαλώνει κάνοντας την ημέρα μεγαλύτερη. Εφόσον για τη Γουίκα ο Θεός είναι ο ήλιος και το φως, ταυτόχρονα η γιορτή του Γιούλε είναι και η χαρά της γέννησης του Θεού, δηλαδή του φωτός. Ο ήλιος ξαναγεννιέται. Το Γιούλε αποτελεί το αποτέλεσμα των πρώιμων θρησκευτικών δοξασιών των λαών να τελειώσει ο χειμώνας και να ξαναέλθει η άνοιξη, το φως, και κατ’ επέκταση η τροφή. Το χειμώνα οι άνθρωποι ζούσαν από ότι τροφή είχαν μαζέψει κατά την διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού. Γι’ αυτούς ο χειμώνας ήταν ανάγκη να τελειώσει όσο πιο γρήγορα γινότανε. Για την Γουίκα, το Γιούλε είναι μια υπενθύμιση ότι το «απόλυτο παράγωγο του θανάτου, είναι η αναγέννηση», τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά.
Συνοπτικά, η κύρια θεματική του Γιούλε για την Γουίκα είναι η αναγέννηση του Θεού του Φωτός. Απόρροιες αυτού, είναι η αναγέννηση σε πνευματικό επίπεδο, η πίστη ότι οποιοδήποτε τέλος αποτελεί αυτόματα μία νέα αρχή. Φυσικά η Γουίκα εξυμνεί την Φύση, τον Κόσμο. Για την θρησκεία αυτή η Θεά και ο Θεός είναι το Ένα σε δυαδική μορφή, το οποίο ενυπάρχει στα πάντα στο Σύμπαν, στον Κόσμο που εμείς καταλαβαίνουμε. Η αρχή της φύσης είναι επίσης δυαδική μιας και η καταστροφή προηγείται της δημιουργίας, δίχως αρνητική απόδοση. Έτσι το τέλος, ακόμα και ο θάνατος δεν έχει κακιά (evil) ερμηνεία. Είναι μόνο μια πύλη για κάτι άλλο. Στην φύση, μια πυρκαγιά δεν είναι απαραίτητα κακή, μιας και με την καύση των ηλικιωμένων και συχνά ασθενικών δέντρων, δημιουργείται η κατάσταση για την γέννηση ενός νέου και υγιούς δάσους.
Σατουρνάλια και Μιθραϊσμός
Η ίδια παράδοση υπάρχει και στον ρωμαϊκό κόσμο, με δύο σημαντικές εκφράσεις, την saturnalia και τον μιθραϊσμό. Το πρώτο αποτελεί περισσότερο μια αυτόχθονη ρωμαϊκή έκφραση της θεότητας του φωτός, ενώ η δεύτερη θεωρείτο ρωμαιο-ελληνικής έμπνευσης, παρέχοντας μας μάλιστα σύνδεση με τον ανατολικό κόσμο.Ο Κρόνος για τους ρωμαϊκούς χρόνους ήταν ίσως ο πιο σημαντικός θεός της Χρυσής Εποχής (με τον όρο Χρυσή Εποχή, αναφέρεται εκείνη η μυθολογική περίοδος κατά την οποία αρχηγός των θεών θεωρούνταν ο Κρόνος) ως θεός της γεωργίας, ενώ οι μέρες της γιορτής του 17-23 Δεκεμβρίου θεωρούνταν ημέρες χαράς για την συγκομιδή και την σπορά. Ο λατίνος Μακρόβιος θεωρείται ο συγγραφέας που έχει δώσει τις περισσότερες πληροφορίες για την γιορτή.
Φυσικά η γιορτή της συγκομιδής και της σποράς έφερνε στο προσκήνιο το τέλος του χειμώνα και την αρχή της περιόδου, όπου η γη άρχιζε να επανέρχεται σε κατάσταση ευημερίας και πλούτου, όσον αφορά τους καρπούς και τα «δώρα» της. Όσον αφορά τον μιθραϊσμό, γιορτάστηκε από τον 2ο π.Χ αιώνα ως τον 5ο μ.Χ αιώνα ως ένα είδος μυστηριακής θρησκείας. Η κύρια θεότητα, ο Μίθρας, ήταν περσικός θεός του φωτός και της σοφίας και η προέλευση του ανάγεται σε μια βεδική θεότητα του ζωροαστρισμού.Μετά την κατάληψη της Ασσυρίας και της Βαβυλωνίας, η θεότητα αυτή ταυτίστηκε με τον θεό Ήλιο της εκάστοτε θρησκείας και έφτασε στον Μεσογειακό χώρο μέσω του ελληνικού εμπορίου. Στην θρησκεία αυτή, το σκότος συμβολίζονταν με έναν ταύρο τον οποίο ο Μίθρας εν τέλει σκότωνε.
Σαμπ-ε Γιαλντα
Φυσικά, παρόμοιες γιορτές υπάρχουν και σε άλλους πολιτισμούς. Αντιστοιχία με τα παραπάνω παρουσιάζει το Σαμπ-ε Γιαλντα, ιρανική εορτή για την «μεγαλύτερη και σκοτεινότερη ημέρα του χρόνου», η οποία συμπίπτει να είναι 20-21 Δεκεμβρίου βάση του Γρηγοριανού ημερολογίου.
Κατά την χειμερινή περίοδο στον ζωροαστρισμό, από όπου επηρεάστηκε η ιρανική θρησκεία, οι δυνάμεις του Αριμάν (του πόλου του κακού στην Ινδουϊστική θρησκεία) ήταν πιο δυνατές λόγω έλλειψης φωτός. Σημαντικό έθιμο ήταν η προτροπή όλων των ανθρώπων να μένουν ξύπνιοι το βράδυ, αλλιώς ο Αριμάν θα τους έβρισκε και θα τους «έδινε» ατυχία. Έτσι οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν μαζί σε οικογενειακές γιορτές, ώστε να μπορούν να κρατηθούν ξύπνιοι. Η επόμενη μέρα ήταν ημέρα γιορτής, μιας και οι δυνάμεις του Αριμάν επρόκειτο να μειωθούν καθώς ερχόταν η άνοιξη και οι μέρες σιγά σιγά μεγάλωναν.
Βλέπουμε πως παρά την διαφορετικότητα των λαών και την γεωγραφική τους τοποθεσία, η εορτή του χειμερινού ηλιοστάσιου όντως αποτελεί μεγάλη και σημαντική μέρα, όπου το τέλος σηματοδοτεί την αρχή.
