Όλα τα πράγματα έχουν τη σκοτεινή τους πλευρά και η χαρούμενη περίοδος των Χριστουγέννων δεν αποτελεί εξαίρεση.
Κι αν με το που μπαίνει ο Δεκέμβρης ψάχνετε στολή Άγιου Βασίλη και δώρα για τα αγγελούδια σας, η φιγούρα του φοβερού Κράμπους θα σας δώσει μια… εναλλακτική για εκείνα τα παιδάκια που προτίμησαν να παραμείνουν άτακτα.
Ο μυθικός Κράμπους είναι σύμφωνα με το θρύλο, ο διαβολικός δίδυμος του Αγίου Νικολάου. Ο συγκεκριμένος άγιος, που σε πολλές χώρες ταυτίζεται με τον Άγιο Βασίλη, επισκέπτεται τα καλά παιδιά και τους χαρίζει δώρα. Ο Κράμπους όμως είναι ο κακός της ιστορίας. Μισός τράγος και μισός δαίμονας, με τεράστια κέρατα, κοφτερούς κυνόδοντες και μια μακριά κόκκινη γλώσσα, αρπάζει τα παιδιά που είχαν κακή διαγωγή και τα φορτώνει σε μια σκάφη στην πλάτη του, για να τα πάρει στην κόλαση, όπου θα ζήσουν μαζί του για ένα χρόνο. Σε μια άλλη εκδοχή του μύθου, ο Κράμπους δένει τα παιδιά με αλυσίδες, τα σέρνει στο λημέρι του στα έγκατα της Γης, κι η συμπεριφορά τους εκεί θα κρίνει την τύχη τους, μια τύχη που εξαντλείται σε δύο επιλογές: το ξύλο ή το φάγωμα.
Οι ιστορικοί που έχουν μελετήσει το θρύλο του Κράμπους, δεν είναι σίγουροι για την προέλευση του, αλλά γενικά θεωρείται πως αυτό το πλάσμα, όπως και ο Άγιος Βασίλης, προηγείται χρονικά από τον Χριστιανισμό και έχει τις ρίζες του στη σκανδιναβική μυθολογία και τον γερμανικό παγανισμό. Το ίδιο το όνομα του άλλωστε, προέρχεται από τη γερμανική λέξη Krampen που σημαίνει «νύχι». Για τους Σκανδιναβούς, ο Κράμπους είναι ο γιος της Χελ, της βασίλισσας του Κάτω Κόσμου, κι είναι μια φιγούρα που αντιπροσωπεύει την ισορροπία ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι και φροντίζει να διατηρεί την αρμονία του καλού με το κακό. Επιπλέον, ίχνη του μύθου, εντοπίζουμε και στην ελληνική μυθολογία, όπου ο Κράμπους μοιάζει με τους δικούς μας φαύνους και τους σάτυρους, τους δαίμονες που κυνηγούσαν τα όμορφα κορίτσια.
Η αντιστοιχία του Κράμπους με τον Άγιο Νικόλαο φαίνεται ξεκάθαρα στο έθιμο της Νύχτας του Κράμπους (Krampusnacht) που γιορτάζεται στις 5 Δεκεμβρίου-παραμονή της γιορτής του Αγίου Νικολάου- σε πολλές πόλεις της Γερμανίας. Αυτή τη νύχτα ο Κράμπους βγαίνει προς αναζήτηση των άτακτων παιδιών. Γι’ αυτό, το πρωί της 6 Δεκεμβρίου, όλα θα τρέξουν με αγωνία στο τζάκι για να δουν αν η κάλτσα τους περιέχει κάποιο όμορφο δώρο, σημάδι πως ήταν καλά παιδιά ή τα κάρβουνα και το ξύλινο μπαστούνι που τους άφησε ο Κράμπους, μια αδιαμφισβήτητη απόδειξη για την κακή τους συμπεριφορά.
Αν και οι εορτασμοί για τον Κράμπους είχαν απαγορευτεί κατά τη διάρκεια του 12ου αιώνα από την Καθολική Εκκλησία, κι έγιναν κι άλλες προσπάθειες εξάλειψης τους το 1934 σε χώρες όπως η Αυστρία, τα έθιμα έχουν αναζωπυρωθεί και η εμφάνιση του είναι πια μια μεγάλη γιορτή που περιλαμβάνει μεταμφιέσεις, πειράγματα και παιχνίδια, ανάλογα του Χάλογουιν.
Σε κάποιες χώρες μάλιστα όπου δέχονται πρόσφυγες και το εορταστικό κυνήγι παιδιών από τον Κράμπους θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα τρομακτικό μήνυμα προς τις οικογένειες τους, οι αρχές αποφάσισαν πως θα ήταν καλύτερο να ενημερώσουν τους αφιχθέντες απ’ το να ακυρώσουν τους εορτασμούς. Έτσι, στη μεσαιωνική πόλη Lienz της Αυστρίας, οργάνωσαν μια παρουσίαση, κατά την οποία οι πρόσφυγες έμαθαν τα πάντα για το έθιμο αυτού του θηρίου των Χριστουγέννων.
Ο Κράμπους πάντως δεν είναι ο μοναδικός σύντροφος του Άγιου Βασίλη. Μολονότι τα μυθικά πλάσματα που τον ακολουθούν, αντικατοπτρίζουν τις παραδόσεις, τις πεποιθήσεις και την ιστορία του κάθε τόπου, σε αρκετές περιπτώσεις μοιράζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά και παίζουν συνήθως το ρόλο του τιμωρού, σε αντίθεση πάντα με τον καλόβουλο και γενναιόδωρο άγιο με την κόκκινη στολή.
Στη Γερμανία πάλι, εμφανίζεται ο Knecht Ruprecht, ένας γέρος με μακρύ μούσι, ντυμένος με άχυρο και καλυμμένος με γούνα που γίνεται αμέσως αντιληπτός από τα μικρά κουδουνάκια που είναι ραμμένα στα ρούχα του. Κουβαλάει στην πλάτη ένα σάκο γεμάτο στάχτες και ζητάει απ’ τα παιδάκια να του πουν προσευχές. Αν τις ξέρουν καλά, τους δίνει φρούτα, κι αν δεν έχουν μάθει το μάθημα τους, τους γεμίζει τα παπούτσια με κάρβουνο, στην καλύτερη περίπτωση. Στη χειρότερη τα βάζει στο σάκο του για να τα φάει ή να τα πνίξει στο ποτάμι και γι’ αυτό στην Γερμανία ο Ruprecht είναι και μια κοινή ονομασία για τον Διάβολο.
Σε κάποιες πόλεις του Καναδά και της Αμερικής, ο σύντροφος του Άγιου Βασίλη λέγεται Belsnickel κι είναι μια τρομακτική φιγούρα όπως ο Ruprecht, που μοιράζει καλούδια ή τιμωρίες. Σε ορισμένες περιοχές ντύνεται με γυναικεία ρούχα και φέρει το προσωνύμιο «Η Γυναίκα των Χριστουγέννων». Αυτή η μεταμφίεση τον βοηθάει να πλησιάσει τα παιδιά, που αλλιώς θα έτρεχαν μακριά του και μόλις τα ξεγελάσει, τους δίνει γλυκά ή τα κυνηγάει με το μαγικό του ραβδί.
Τέλος, ο Zwarte Piet είναι μια μυθική και αμφιλεγόμενη φιγούρα που εμφανίζεται στις Κάτω Χώρες και ταυτίζεται με υπηρέτες από την Αφρική που βοηθούσαν τον Άγιο Νικόλαο να μοιράσει γλυκά και να διασκεδάσει τα παιδιά. Στη σύγχρονη εποχή, η συνήθεια να μεταμορφώνεται κάποιος Zwarte Piet, φορώντας κόκκινο κραγιόν, περούκες με σγουρά μαύρα μαλλιά και μαύρο μακιγιάζ στο πρόσωπο, αποτελεί ρατσιστικό στερεότυπο. Γι’ αυτό οι εμφανίσεις του γίνονται αφορμή για διαμαρτυρίες, ειδικά σε χώρες όπως η Ολλανδία.
Αν λοιπόν ανήκετε σ’ αυτούς που μισούν τη χαρούμενη πλευρά των Χριστουγέννων με τα τραγούδια για το Ρούντολφ το ελαφάκι και τα πολύχρωμα λαμπιόνια του, ο Κράμπους είναι εδώ για να σας προσφέρει εγγυημένη διασκέδαση. Άλλωστε μην ξεχνάτε: He sees you when you’re sleeping, he know when you’re awake…
