Τι είναι η μαζική υστερία; Ποιές είναι οι πιο παράξενες και σκοτεινές περιπτώσεις μαζικής υστερίας στην ανθρώπινη ιστορία;
Η μαζική υστερία είναι ένας όρος που περιγράφει την κατάσταση κατά την οποία εμφανίζονται μαζικά κάποια φυσικά ή ψυχολογικά συμπτώματα, που εξαπλώνονται ραγδαία ανάμεσα σε κοινότητες, και σε ορισμένες περιπτώσεις σε ολόκληρες πόλεις ή χώρες. Σε τέτοια ξεσπάσματα οι άνθρωποι μπορούν να βιώσουν ανεξέλεγκτο γέλιο, λιποθυμίες, σωματική αδυναμία ή συμπτώματα που δεν μπορούν φαινομενικά να αποδοθούν σε κάποια φυσική αιτία. Φυσικά έχουμε πολλές αναφορές για περιπτώσεις που αφορούν μαζική υστερία παντού στον κόσμο, οι οποίες ξεκίνησαν να καταγράφονται πολλούς αιώνες πριν.
Αυτά τα περιστατικά μαζικής υστερίας ρίχνουν λίγο φως στα βάθη της ανθρώπινης ψυχολογίας αλλά και τις επιπτώσεις που έχουν στον άνθρωπο τα διάφορα ψυχολογικά σοκ. Χαρακτηριστικό πολύ πρόσφατο παράδειγμα αποτελούν τα ουρλιαχτά και γενικότερα οι αντιδράσεις των ανθρώπων που ζουν στη Σαγκάη και που αναλύσαμε σε προηγούμενο βίντεο που μπορείτε να παρακολουθήσετε στην καρτέλα πάνω δεξιά.
Τι σημαίνει όμως μαζική υστερία; Ο όρος υστερία προέρχεται από την ελληνική λέξη υστέρα που σημαίνει μήτρα και αποδίδεται στον Ιπποκράτη αν και έχει αναφερθεί και σε αρχαίους αιγυπτιακούς πάπυρους. Κατά τον μεσαίωνα οι περιπτώσεις υστερίας συσχετίστηκαν με την πίστη στην μαγεία, τον δαιμονισμό αλλά και την παράνοια.
Η μαζική υστερία εξακολουθεί να προβληματίζει και σχετίζεται πλέον με το ακραίο συναισθηματικό ή ψυχολογικό στρες, κάτι που γνωρίζουμε πως εξαπλώνεται ραγδαία στον σύγχρονο κόσμο. Οπότε ας δούμε μερικές από τις πιο γνωστές παράξενες και σκοτεινές περιπτώσεις υστερίας στην ανθρώπινη ιστορία.
Η μεσαιωνική υστερία του χορού (13-17ος Αιώνας)
Η μανία του χορού που είναι ευρύτερα γνωστή ως χορευτική πανούκλα ή πανούκλα του χορού, χτύπησε την κεντρική Ευρώπη από τον 13ο ως τον 17ο αιώνα. Ένα από τα μεγαλύτερα ξεσπάσματα χορού έλαβε χώρα στο Άαχεν της Γερμανίας στις 24 Ιουνίου του 1374. Κατά τη διάρκεια αυτού του ξεσπάσματος οι άνθρωποι χόρευαν υστερικά στους δρόμους για ώρες, ημέρες ή ακόμα και μήνες ώσπου να καταρρεύσουν εξαιτίας της εξάντλησης. Μερικοί έφυγαν από τη ζωή λόγω ανακοπής ή εγκεφαλικών επεισοδίων. Ο αριθμός των ανθρώπων που επηρεάστηκαν από την χορευτική πανούκλα ήταν χιλιάδες κάθε φορα.
Η χορευτική πανούκλα έχει εμφανιστεί σύμφωνα με αρκετές αναφορές σε πολλές περιπτώσεις στην μεσαιωνική Ευρώπη, με ξεσπάσματα στην Ιταλία, το Λουξεμβούργο, την Γερμανία, την Ολλανδία και την Ελβετία. Αρχικά θεωρήθηκε πως η χορευτική μανία ήταν αποτέλεσμα κάποιας κατάρας που έπεσε στον κόσμο από τον Άγιο Βίτο αλλά τελικά κανείς δεν γνωρίζει τι την προκάλεσε. Όπως και να έχει οι άνθρωποι που υπέφεραν από την παράξενη πανούκλα του χορού επισκέπτονταν τοποθεσίες που ήταν αφιερωμένες στον Άγιο Βίτο και προσεύχονταν για να γιατρευτούν.
Οι Μοναχές που δάγκωναν (15ος Αιώνας)
Κατά τον 15ο Αιώνα η μαζική υστερία εμφανίστηκε ξανά στην Γερμανία όταν μία Μοναχή σε κάποια γυναικεία μονή ξεκίνησε να δαγκώνει τις άλλες μοναχές. Λίγο μετά αυτή η παράξενη συμπεριφορά εξαπλώθηκε στη μονή και όταν το νέο μαθεύτηκε, το φαινόμενο του δαγκώματος εξαπλώθηκε ραγδαία, έχοντας ως αποτέλεσμα ξεσπάσματα στην Γερμανία, την Ολλανδία και την Ιταλία.
Η εκκλησία τότε πίστεψε πως οι Μοναχές είχαν δαιμονιστεί και επιχείρησε να πραγματοποιήσει εξορκισμούς, κάτι όμως που δεν σταμάτησε τα δαγκώματα και την έξαρσή τους. Το φαινόμενο σταμάτησε όταν υπήρξε η απειλή πως αν κάποια μοναχή δαγκώσει ξανά θα την μαστιγώσουν. Μετά από μερικές παραδειγματικές τιμωρίες το φαινόμενο σταδιακά σταμάτησε.
Μάγισσες του Σάλεμ: Η υστερική δίκη (1692–1693)
Η μαζική υστερία έχει ένα πολύ διάσημο και ιστορικό περιστατικό που πραγματοποιήθηκε στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης το 1692. Εκεί δεκάδες νεαρά κορίτσια άρχισαν να ουρλιάζουν ανεξέλεγκτα και να έχουν σπασμούς. Αυτό έκανε τον κόσμο να τις κατηγορήσει για εξάσκηση μαγείας. Το αποτέλεσμα ήταν μία σειρά από διώξεις και ακροάσεις σε ανθρώπους που κατηγορήθηκαν για μαγεία και έγινε γνωστό ως η δίκη των μαγισσών του σάλεμ. Τελικά 25 πολίτες του Σάλεμ αλλά και γειτονικών πόλεων έχασαν τη ζωή τους από το περιστατικό μαζικής υστερίας.
Μάλιστα οι δίκες του Σάλεμ έχει αναλυθεί μέσω της πολιτικής ρητορικής και της λαογραφικής λογοτεχνίας εξαιτίας των λανθασμένων κατηγοριών που έπαιξαν ρόλο στο χαμό αθώων ανθρώπων.
Οι Γαλλίδες Μοναχές που νιαούριζαν (19ος Αιώνας)
Τα ιδρύματα όπως οι φυλακές, τα σχολεία ή και πιο κλειστές κοινότητες έχουν γίνει το επίκεντρο για την μαζική υστερία ανά τους αιώνες. Οπότε οι Ευρωπαϊκές χριστιανικές μονές δεν θα μπορούσαν να αποτελούν εξαίρεση. Στο βιβλίο που έγραψε το 1844 με τίτλο ‘Epidemics of the Middle Ages’, ο J.F.C Hecker αναφέρει το περιστατικό μιας μοναχής που βρισκόταν σε μονή στην Γαλλία, που ξεκίνησε να νιαουρίζει σαν γάτα. Λίγο αργότερα και άλλες μοναχές άρχισαν να έχουν αυτή την αλλόκοτη συμπεριφορά, ώσπου ολόκληρη η μονή γέμισε με μοναχές που νιαούριζαν.
Αυτή η συμπεριφορά προφανώς προβλημάτισε και έτσι στρατιώτες κλήθηκαν να περιορίσουν την μαζική υστερία της μονής. Οι μοναχές μαστιγώθηκαν και ξυλοκοπήθηκαν από τους στρατιώτες μέχρι να υποσχεθούν πως θα σταματήσουν αυτές τις κραυγές. Φυσικά θεωρήθηκαν δαιμονισμένες αφού εκείνη την εποχή ιδιαίτερα ήταν ευρέως διαδεδομένη η πίστη πως κακόβουλα και διαβολικά πνεύματα μπορούν να εισχωρήσουν στον άνθρωπο κάνοντάς τον να έχει απόκοσμη συμπεριφορά.
Η επιδημία γέλιου της Ταγκανίκα (1962)
Ένα σχετικά πρόσφατο περιστατικό που σχετίζεται με μαζική υστερία έλαβε χώρα στις 30 Ιανουαρίου του 1962 στην Ταγκανίκα και πιο συγκεκριμένα σε ένα σχολείο θηλέων στην Κασασα της Τανζανίας. Τρία κορίτσια άρχισαν να γελάνε ανεξέλεγκτα και το γέλιο αυτό μεταδόθηκε σαν επιδημία σε ολόκληρο το σχολείο. Μάλιστα επέμεινε για ολόκληρες εβδομάδες και τελικά σταμάτησε προσωρινά στις 18 Μαρτίου του 1962.
Όμως δεν ολοκληρώθηκε εκεί αφού όταν έκλεισε το σχολείο η μαζική υστερία γέλιου μεταφέρθηκε σε άλλα σχολεία αλλά και σε γειτονικά χωριά. Χιλιάδες παιδιά επηρεάστηκαν από την επιδημία γέλιου και 14 σχολεία σταμάτησαν τη λειτουργία τους σε μία προσπάθεια να σταματήσει αυτό το παράδοξο φαινόμενο. Η επιδημία γέλιου έσβησε τελικά 18 μήνες περίπου από την έναρξή της.
Τι συμβαίνει με την μαζική υστερία; Η σύγχρονη εξήγηση
Τα περιστατικά που αφορούν την μαζική υστερία δεν σχετίζονται συνήθως σε πληθυσμό με αυξημένο μορφωτικό επίπεδο, σε κόσμο δηλαδή που δεν πιστεύει σε δαίμονες, στην μαγεία και τις δεισυδαιμονίες. Όμως και πάλι εξακολουθούμε να έχουμε τέτοιες εξάρσεις ακόμα και στις ημέρες μας: Ένα σχετικά πρόσφατο περιστατικό συνέβη το 2012 όταν 1900 παιδιά από 15 σχολεία της Σρι Λάνκα δέχθηκαν πρώτες βοήθειες για συμπτώματα εξανθημάτων στο δέρμα, βήχα και ζαλάδες. Συμπτώματα που όμως δεν είχαν καμία φυσική αιτιολόγηση.
Είναι πολύ εύκολο να χλευάσουμε την μαζική υστερία και τις παράξενες συμπεριφορές που πηγάζουν από τέτοια περιστατικά, όμως έρευνες έχουν δείξει πως υπάρχει ένας αριθμός από συμπλέγματα που συνεισφέρουν στην δημιουργία και την εξάπλωση της μαζικής υστερίας: μερικά από αυτά είναι το κοινωνικό άγχος, οι πολιτισμικές πιέσεις, ο γενικευμένος φόβος, ο υπερβολικός ενθουσιασμός, οι καταναγκαστικές αποφάσεις από ηγέτες και πολλά ακόμη.
Η κοινωνική, πολιτική και θρησκευτική κατάσταση έχει αλλάξει ανά τους αιώνες, όμως η ανθρώπινη ψυχολογία ενώ παραμένει ίδια, είναι περισσότερο ευάλωτη στην σύγχρονη κοινωνία. Για αυτό δεν θεωρώ καθόλου απίθανο να δούμε και στο μέλλον την μαζική υστερία να εμφανίζεται, εξαπλώνοντας αλλόκοτες συμπεριφορές ανάμεσα στους ανθρώπους.
